Κάτω από την Ομόνοια: άγνωστα υπόγεια καταφύγια αρχών του '50

Τα αντιαεροπορικά καταφύγια της Αθήνας

Η σύγχρονη στρατιωτική ιστορία της Ελλάδας που σχετίζεται με τα γεγονότα που εκτυλίχθηκαν κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αποτελεί ένα από τα πιο πρόσφατα κεφάλαια της ιστορίας μας. Ζωντανά απομεινάρια της περιόδου αυτής αποτελούν τα διάφορα οχυρωματικά έργα, που κατασκευάστηκαν είτε από την κυβέρνηση Μεταξά, προληπτικά, λίγο πριν ξεσπάσει ο πόλεμος (1936-1939), είτε από τις γερμανικές και ιταλικές δυνάμεις κατοχής κατά τη διάρκεια του πολέμου. Ανάμεσα στις εγκαταστάσεις των έργων αυτών, διάσπαρτα και κρυμμένα από την κοινή θέα, εντοπίζονται αρκετά καταφύγια κατασκευασμένα σε βάθος ικανό να προστατεύσει τον προσερχόμενο σε αυτά πληθυσμό (πολίτες ή στρατιώτες) από τους βομβαρδισμούς των μαχητικών αεροπλάνων. Στο κέντρο της πόλης έχουμε, ως επί το πλείστον, καταφύγια της πρώτης κατηγορίας, δηλαδή μεταξικά. 

Διαβάστε περισσότερα

Κεντρική είσοδος καταφυγίου Λυκαβηττού

Εκτός από αυτά των δύο μεγαλύτερων λόφων της Αθήνας (Λυκαβηττού, Αρδηττού), καταγράφονται υπόγεια καταφύγια σε δημόσια κτήρια υψίστης σημασίας, όπως το Υπουργείο Οικονομικών (Καραγιώργη Σερβίας), το Δημαρχείο (πλατεία Κοτζιά), ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός, η Τράπεζα της Ελλάδας, το Μετοχικό Ταμείο Στρατού και το Αρχηγείο της Πυροσβεστικής, σε μεγάλα κοινόχρηστα ιδιωτικά κτήρια όπως το μέγαρο της Εθνικής Ασφαλιστικής (Κοραή) και το ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία» (πλατεία Συντάγματος), και σε πολυσύχναστες τοποθεσίες εμπορικού χαρακτήρα όπως η στοά Εμπόρων (Βουλής-Λέκκα) και ο πεζόδρομος της οδού Ερμού. Επίσης, σε σιδηροδρομικές και βιομηχανικές εγκαταστάσεις της Αθήνας αλλά και του Πειραιά, όπως σταθμοί (Λαρίσης, Αγίου Διονυσίου), το λιμάνι (Ο.Λ.Π.) και αρκετές μεγάλες παλιές βιομηχανίες. 

Είσοδος καταφυγίου στο λιμάνι του Πειραιά

Αξίζει να σημειώσουμε ότι δεκάδες μικρότερα καταφύγια εντοπίζονται σε πολλές πολυκατοικίες της δεκαετίας του ’30 στο Κολωνάκι, την Κυψέλη, τους Αμπελόκηπους και σε άλλες παλιές αθηναϊκές συνοικίες. Ειδική, δε, κατηγορία καταφυγίων αποτελούν αυτά που κατασκευάστηκαν μετά από αναγκαστικό νόμο του Μεταξά (1938) στα υπόγεια των νέων πολυκατοικιών και άλλων ιδιωτικών και δημοσίων κτηρίων που χτίζονταν τότε, ή και σε κάποιες υφιστάμενες πολυκατοικίες που ανεγέρθηκαν πριν ή μετά το 1936, με την προσθήκη τουλάχιστον δύο ή ενός ορόφου αντίστοιχα. Ο νόμος ίσχυσε και μεταπολεμικά, μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’50, καταφύγια της οποίας εντοπίζουμε σε πολυκατοικίες εκείνης της εποχής. Τα μικρά αυτά καταφύγια των πολυκατοικιών προορίζονταν για χρήση από τους ενοίκους ή και τους γείτονες, και διέθεταν μία πρόσβαση από το εσωτερικό του κτηρίου και μία (τουλάχιστον) έξοδο μέσω καταπακτής διαφυγής στο πεζοδρόμιο, προς τον εξωτερικό χώρο. 

Συνήθως το υλικό της επένδυσης των υπόγειων κοιλοτήτων ήταν το σιδηροπαγές σκυρόδεμα (μπετόν), ενώ υπάρχουν καταφύγια που οι τοίχοι τους επενδύθηκαν εσωτερικά με πέτρα, ή και άλλα των οποίων οι στοές παρέμειναν στην αρχική τους μορφή στο μεγαλύτερο μήκος τους, θυμίζοντας έντονα περιβάλλον ορυχείου ή σπηλαίου. Στις περισσότερες από τις υπόγειες αυτές κατασκευές, για καθαρά πρακτικούς και ευνόητους λόγους, συναντάμε δύο σημεία πρόσβασης (είσοδο, έξοδο): είτε μεγάλα κλιμακοστάσια είτε μικρές κατακόρυφες θυρίδες με μεταλλικά σκαλοπάτια σχήματος Π στερεωμένα στον τοίχο.

Λίγα από τα αστικά καταφύγια διαθέτουν υδραυλικές εγκαταστάσεις, περισσότερα είναι αυτά που διαθέτουν εγκαταστάσεις ηλεκτροφωτισμού, ενώ σε πολλά συναντάμε θωρακισμένες μεταλλικές πόρτες στα ανοίγματα. Εντύπωση προκαλεί ότι σε κάποια από τα μεταξικά καταφύγια των αθηναϊκών και πειραϊκών κτηρίων, οι θωρακισμένες πόρτες κατασκευάζονταν από γερμανικά εργοστάσια και έφταναν στην Ελλάδα κατόπιν παραγγελίας. Τοποθετούνταν, δε, στα καταφύγια μετά από έγκριση των αρμόδιων υπηρεσιών… 

Αντιαεροπορικά καταφύγια της δεκαετίας του '50 στην Ομόνοια

Κατόπιν πρόσκλησης των ιδιοκτητών, επισκεφτήκαμε εντυπωσιακούς χώρους παλαιών καταφυγίων στα υπόγεια μεγάλου κτηρίου της δεκαετίας του '50, στην οδό Θεμιστοκλέους, δίπλα στην Ομόνοια. Μετρήσαμε οκτώ (8) μεγάλους, κύριους θαλάμους συν προθάλαμο και βοηθητικούς χώρους. Ένας από τους θαλάμους εντοπίστηκε πλημμυρισμένος. Λειτουργικές ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις φώτισαν ολόκληρο τον χώρο, όπου υπάρχει ενεργό (!) πηγάδι άγνωστου βάθους που λειτουργεί με αντλία, ενώ από έναν θάλαμο διέρχεται πλημμελής εγκατάσταση εξαερισμού. Οι τουαλέτες βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο του κτηρίου, αλλά εξωτερικά των χώρων καταφυγής. Δεν υπάρχουν υδραυλικές εγκαταστάσεις, ούτε μεταλλικά σκαλοπάτια πρόσβασης στις δύο καταπακτές εξόδου προς την επιφάνεια, οι οποίες είναι σφραγισμένες απ' έξω. 

Ιδιωτικό καταφύγιο κτηρίου οδού Βαλαωρίτου

...Η πλέον τεκμηριωμένη έρευνα για τα μυστικά που κρύβονται κάτω από την πρωτεύουσα, παρουσιάζεται μέσα από έναν πολύτιμο τόμο 656 σελίδων, σχήματος 17x24, με πλούσιο και πρωτότυπο φωτογραφικό, χαρτογραφικό και ένθετο έγχρωμο υλικό!

- Παμπάλαιες στοές

- Μυστικές δίοδοι

- Υπόγεια υδραγωγεία

- Χαμένα ρέματα

- Καταφύγια του πολέμου

- Κρύπτες και κατακόμβες

- Άγνωστα ιστορικά στοιχεία, μαρτυρίες και ντοκουμέντα

...και ό,τι άλλο αποτύπωσε μια πολυετής έρευνα υπόγειων αστικών σπηλαιολογικών εμπειριών!

Oποιοσδήποτε επιθυμεί να λάβει υπογεγραμμένο αντίτυπο (από τα συλλεκτικά της 1ης έκδοσης) με προσωπική αφιέρωση από τον συγγραφέα, μπορεί να το παραγγείλει εδώ: http://alterexploring.gr/