ΑΣΤΙΚΗ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑ. Από το Blogger.
RSS

Αντιαεροπορικό καταφύγιο σε πολυκατοικία της Κυψέλης (1938)


«Σε μια πολυκατοικία του Μεσοπολέμου στην καρδιά της Αθήνας, κρυμμένο στα έγκατα της γης, βρίσκεται εν έτει 2014 κάτι που δεν θα περίμενε κανείς να δει: ένα αντιαεροπορικό καταφύγιο. Δεν είναι το μόνο.» Εφημερίδα «Το Έθνος»

Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ξεκίνησε από την Ασία στις 7 Ιουλίου του 1937. Η κυβέρνηση του Ιωάννη Μεταξά περιμένοντας την εμπλοκή και της Ελλάδας στον επικείμενο και στην Ευρώπη πόλεμο, υποχρέωσε -εγκαίρως- με νόμο την κατασκευή καταφυγίων στα υπόγεια των δημόσιων και ιδιωτικών κτιρίων που χτίζονταν τότε, εκτός φυσικά από την κατασκευή των στρατιωτικών καταφυγίων, για τα οποία έχουμε μιλήσει, παρουσιάζοντάς τα. Έτσι, πολλές είναι οι πολυκατοικίες της περιόδου εκείνης που διαθέτουν στα υπόγειά τους μικρά αντιαεροπορικά καταφύγια, στα οποία θα κατέφευγαν οι ένοικοι σε περιπτώσεις βομβαρδισμών. Μία από αυτές, που βρίσκεται στη διασταύρωση των οδών Επτανήσου και Πιπίνου στην Κυψέλη, επισκεφτήκαμε και σας παρουσιάζουμε για πρώτη φορά φωτογραφίες από το εσωτερικό του καταφυγίου που βρίσκεται στο υπόγειό της. Η παρουσία του μας έγινε γνωστή από ένα δημοσίευμα του Έθνους (3/5/2014) στο οποίο η Αστική Σπηλαιολογία συμμετείχε παρουσιάζοντας πληροφορίες για κάποια από τα δημόσια παροπλισμένα καταφύγια της εποχής εκείνης. Αντιθέτως με τα μεγάλα δημόσια καταφύγια που δεν διατηρούνται ενεργά μέχρι σήμερα, φαίνεται ότι κάποια ιδιωτικά υπάρχουν ακόμα στη θέση τους συντηρημένα και ετοιμοπόλεμα. Να σημειώσουμε ότι εκτός από τις εκατοντάδες πολυκατοικίες, ιδιωτικά καταφύγια διαθέτουν επίσης και κάποια μεγάλα κτίρια όπως το ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία», το μέγαρο της Τράπεζας της Ελλάδος και του Μετοχικού Ταμείου Στρατού.

ΓΙΑ ΝΑ ΕΜΦΑΝΙΣΤΕΙ ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΘΕΜΑ: "διαβάστε περισσότερα"

Στο προαναφερόμενο ρεπορτάζ του Έθνους, το οποίο επιμελήθηκε η Κατερίνα Ροββά, διαβάζουμε: «Σε μονοκατοικίες της Κυπριάδου (συνοικία που συνορεύει με Γαλάτσι, Λαμπρινή, Ριζούπολη, τέρμα Πατησίων [Αλυσίδα] και τη Γκράβα), σε σπίτια του Πειραιά, στα προάστια αλλά και στο κέντρο της πρωτεύουσας, τα άγνωστα καταφύγια της Αττικής, δημόσια και ιδιωτικά, απομεινάρια μιας άλλης εποχής, παραμένουν ένα κομμάτι της νεότερης Ελλάδας αθέατο για το ευρύ κοινό.
Η ιστορία τους ξεκινά τη δεκαετία του ’30, όταν με ειδικό διάταγμα του Ιωάννη Μεταξά καθίσταται υποχρεωτική η κατασκευή καταφυγίων σε σπίτια και στο εσωτερικό λόφων στην Αθήνα. Ο πόλεμος είναι προ των πυλών. Κάτω από σχεδόν κάθε πολυκατοικία της εποχής χτίζεται και ένας χώρος εξοπλισμένος με κρεβάτια, τουαλέτες, ηλεκτρικό ρεύμα, ώστε να παράσχει στοιχειώδεις συνθήκες φιλοξενίας εφόσον χρειαστεί. Δυστυχώς χρειάζεται και μάλιστα σύντομα. Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν η Αθήνα βομβαρδίζεται ανηλεώς από τους ναζί αλλά και μετέπειτα από τους "συμμάχους". Την ίδια περίοδο -εκτός από τα καταφύγια αυτά- ανοίγουν τις πόρτες τους, για να προστατεύσουν τους πολίτες από τους βομβαρδισμούς, και πολλά άλλα υπόγεια που προορίζονταν για διαφορετική χρήση.»
Τα χρόνια της Κατοχής αντιαεροπορικά καταφύγια κατασκεύασαν και οι γερμανικές δυνάμεις, αλλά ο πραγματικός αριθμός τους είναι άγνωστος. Πάντως, το 1999 υπολογιζόταν ότι στην Ελλάδα σώζονταν 200 δημόσια καταφύγια. 
Το θέμα των καταφυγίων επανήλθε στην επικαιρότητα με πρόσφατο νομοσχέδιο του ΥΠΕΚΑ που προβλέπει την κατασκευή νέων χώρων για προστασία του πληθυσμού από «πόλεμο, τρομοκρατικές ενέργειες ή ακραία καιρικά φαινόμενα» με βάση τις σύγχρονες ανάγκες...

Η πολυκατοικία Επτανήσου και Πιπίνου στην Κυψέλη

Είναι ένα από τα 800 χαρακτηριστικά μεσοπολεμικά κτίρια που σώζονται ακόμη στην Αθήνα, και χτίστηκε το 1938 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Λεωνίδα Μπόνη για την οικογένεια του εφοπλιστή Βούλγαρη.
Ο Λεωνίδας Μπόνης (1896-1963) με καταγωγή από τη Μικρά Ασία, ήταν αρχιτέκτονας που δραστηριοποιήθηκε στην Αθήνα κυρίως κατά το Μεσοπόλεμο με έργα που σημάδεψαν το κέντρο της πόλης. Τα σημαντικότερα, σε συνεργασία με τον Βασίλειο Κασσάνδρα (1904-1973) είναι: το μέγαρο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού (1927-1940, Πανεπιστημίου, Σταδίου και Αμερικής) και το μέγαρο θεαμάτων Ρεξ-Κοτοπούλη-Σινεάκ (1935-1937, Πανεπιστημίου 48). Απόφοιτος της Ecole Nationale Superieure des Beaux Arts του Παρισιού επηρεάστηκε από τα γαλλικά πρότυπα και ρεύματα του Μεσοπολέμου (Art Deco και μοντέρνος κλασικισμός). Η αρχιτεκτονική του θα έλεγε κανείς ότι χαρακτηρίζεται από ένα νεωτερικό ορθολογισμό. Ασχολήθηκε κυρίως με μεγάλης κλίμακας ιδιωτικά κτίρια γραφείων, καταστημάτων, θεαμάτων και πολλαπλών χρήσεων καθώς και με διαγωνισμούς για δημόσια κτίρια στο κέντρο της πρωτεύουσας. Η ενασχόλησή του με την κατοικία ήταν περιορισμένη, ωστόσο οι πολυκατοικίες του στη μεσοπολεμική Αθήνα είναι πολλές. Όμως με τη βαριά και αυστηρή τους γραμμή, υστερούν έναντι εκείνων άλλων συναδέλφων του, που ασχολήθηκαν συστηματικότερα με το θέμα. Ανάμεσα σε εκείνες που ξεχωρίζουν βρίσκεται και η γωνιακή πολυκατοικία του εφοπλιστή από την Άνδρο Χαριλάου Βούλγαρη στην Κυψέλη, Πιπίνου και Επτανήσου 3 (1938-1939), με στοιχεία νεοκλασικά και Art Deco, εξεζητημένα κάπως για τη μεσοαστική αυτήν πολυκατοικία.

Η είσοδος με την αινιγματική παράσταση. Παρατηρήστε τον κατερχόμενο αετό στο πανί! 

Ο διάδρομος της εισόδου εσωτερικά, πίσω από τον ανελκυστήρα

Επίσκεψη στο καταφύγιο της πολυκατοικίας
Στο υπόγειο βρίσκεται ένα σχετικά ευρύχωρο καταφύγιο επιφάνειας περίπου 65 m2. Από την επίσκεψη σήμερα στο εσωτερικό του διαπιστώνουμε ότι βρίσκεται σε άριστη κατάσταση. Κατασκευασμένο μονολιθικά με χοντρούς τοίχους από μπετόν, με χαρακτηριστικές μεταλλικές πόρτες που διαθέτουν χειροκίνητους μηχανισμούς που λειτουργούν κανονικά, και με λειτουργικές επίσης ηλεκτρικές εγκαταστάσεις (φωτισμό), φαίνεται έτοιμο προς χρήση σε περίπτωση ανάγκης, αν εξαιρέσουμε μερικά ογκώδη αντικείμενα και ράφια που έχουν τοποθετηθεί σε κάποιους χώρους. 

Στα αυθεντικά σχέδια του κτιρίου περιλαμβάνεται και το καταφύγιο.

Ο κ. Νίκος Σταυρουλάκης, ένοικος της πολυκατοικίας, ξεναγώντας μας στο υπόγειο καταφύγιο αλλά και στους βοηθητικούς χώρους του ίδιου υπογείου, μας εξήγησε ότι το καταφύγιο ελέγχεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα από την αρμόδια υπηρεσία της Αστυνομίας. Από τους ελέγχους αυτούς έχει προκύψει ότι μπορεί να φιλοξενήσει με ακρίβεια 63 άτομα, που κατανέμονται στην κεντρική αίθουσα και στους επιμέρους τρεις μικρότερους θαλάμους, που επικοινωνούν μεταξύ τους. Η κύρια είσοδος στην οποία καταλήγουμε κατεβαίνοντας μια μυστική σκάλα που ξεκινάει πίσω από το γκισέ του διαχειριστή στο ισόγειο, οδηγεί κατευθείαν σε προθάλαμο, από τον οποίο εισέρχεται κανείς είτε στην κεντρική είτε στις μικρότερες αίθουσες.

Κατεβαίνοντας...


Η είσοδος του καταφυγίου

Ο μηχανισμός λειτουργεί, αλλά τοποθετείται και σύγχρονο λουκέτο

Μπαίνοντας, βρισκόμαστε στον προθάλαμο

Αριστερά, μπαίνουμε στην κύρια αίθουσα (καταφύγιο Β)*

Κακώς, χρησιμοποιείται ως αποθήκη από κάποιους ενοίκους*

Η κεντρική αίθουσα (επιφάνειας περίπου 35-40 m2) διαθέτει μια μικρή τουαλέτα, και έξοδο κινδύνου προς την οδό Επτανήσου, προφυλαγμένη με δύο διαδοχικές σιδερένιες πόρτες με μηχανισμό ασφαλείας, που οδηγεί από έναν μικρό διάδρομο μέσω μεταλλικών σκαλοπατιών σχήματος «Π» στερεωμένων στον τοίχο, σε καταπακτή που βγαίνει στο πεζοδρόμιο.

Από την αίθουσα, προς την έξοδο κινδύνου (οδός Επτανήσου)*

*Οι τρεις προηγούμενες φωτογραφίες είναι του Κωνσταντίνου Κυρίμη

Η δεύτερη πόρτα οδηγεί σε θάλαμο κάτω από το πεζοδρόμιο!

Μεταλλικά σκαλοπάτια...

...προς το πεζοδρόμιο της οδού Επτανήσου

Η σχάρα της καταπακτής εξωτερικά

Η τουαλέτα του καταφυγίου, πριν βγούμε ξανά στον προθάλαμο


Από τον προθάλαμο προς τους τρεις μικρούς θαλάμους (καταφύγιο Α)

Ο μεσαίος μικρός θάλαμος

Υποδοχή υδραυλικής εγκατάστασης

Από τον μεσαίο θάλαμο, δεξιά περνάμε στον τρίτο θάλαμο

Μέσα στον τρίτο και τελευταίο θάλαμο (αποθήκη)

Ηλεκτρική εγκατάσταση και καρτέλα ελέγχου του εξοπλισμού

Βγαίνοντας από τον τρίτο προς τον δεύτερο θάλαμο

Από τον πρώτο θάλαμο προς τον προθάλαμο

Προθάλαμος. Δεξιά η είσοδος της κεντρικής αίθουσας, μπροστά η έξοδος

Οι υπόλοιπες εγκαταστάσεις του (ημι)υπογείου 
Στο ίδιο (ημι)υπόγειο υπάρχουν επίσης οι εξής υπηρεσιακές εγκαταστάσεις του καταφυγίου και γενικότερα της πολυκατοικίας: μία κουζίνα, ένα πλυσταριό, μια ακόμη τουαλέτα, δύο μικρότεροι βοηθητικοί χώροι, και το μηχανοστάσιο του ανελκυστήρα. Επίσης, στον διάδρομο που οδηγεί στην έξοδο υπηρεσίας προς την οδό Πιπίνου, εκτός από την εσωτερική μεταλλική σκάλα υπηρεσίας που επικοινωνεί με τους τρεις επόμενους ορόφους, υπάρχει το λεβητοστάσιο όπου διατηρείται το μπόιλερ του 1938 με το οποίο διατίθετο στην πολυκατοικία ζεστό νερό επί 24ώρου βάσεως. Τέλος, ο κ. Σταυρουλάκης ολοκληρώνοντας την ξενάγησή μας, συμπληρώνει ότι το 1982 που εγκαταστάθηκε στην πολυκατοικία υπήρχαν ακόμη στην κουζίνα του υπογείου ένα μεγάλο ξύλινο ψυγείο αλλά και κρεβάτια.

Σχέδιο ολόκληρου του υπογείου. Στην πραγματικότητα πρόκειται περί ημιυπογείου. Κάτω δεξιά το καταφύγιο, είναι υπόγειο. Κάτω αριστερά, ημιυπόγειο διαμέρισμα στη γωνία Επτανήσου & Πιπίνου. Πάνω, οι υπόλοιπες βοηθητικές εγκαταστάσεις του υπογείου, πάνω & αριστερά ο διάδρομος προς την υπηρεσιακή έξοδο της οδού Πιπίνου. (Φωτογραφία: Κωνσταντίνος Κυρίμης)

Οι πόρτες του πλυντηρίου και της κουζίνας του υπογείου

Διακόπτες αριθμημένοι που αντιστοιχούν στους χώρους του υπογείου

Η μεταλλική σκάλα υπηρεσίας προς τους άνω ορόφους. Αριστερά το λεβητοστάσιο

Αντίστροφα: η σκάλα υπηρεσίας και δεξιά η είσοδος του λεβητοστασίου

Στην έξοδο υπηρεσίας της οδού Πιπίνου καταλήγει ο παραπάνω διάδρομος

Κείμενο: Παναγιώτης Δευτεραίος
Φωτογραφίες: Παναγιώτης Δευτεραίος, Κωνσταντίνος Κυρίμης
Δραστηριότητα: αστική σπηλαιολογία & εξερεύνηση (urban speleology & exploration
ΣυμμετείχανΚωνσταντίνος ΚυρίμηςΠαναγιώτης Δευτεραίος
Πληροφορίες κειμένου: 
Νίκος Σταυρουλάκης
Κατερίνα Ροββά (Το Έθνος)
Βικιπάιδεια (σχετικά με τον Λ. Μπόνη)

Ευχαριστώ ιδιαιτέρως τον κ. Νίκο Σταυρουλάκη για τις πληροφορίες, την ξενάγηση στο καταφύγιο και τον καφέ, και βέβαια τον Κωνσταντίνο Κυρίμη για την οργάνωση της επίσκεψης και την πρόσκληση (Π.Δ.)

Πηγή: ΑΣΤΙΚΗ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑ 




  • Digg
  • Del.icio.us
  • StumbleUpon
  • Reddit
  • RSS

1 σχόλια:

PennyBlack21® είπε...

Μπράβο σας!!Πολύ ωραία η εξερεύνηση μαζί σάς..μέσω της πολύ ωραίας αφήγησης αλλα κ των φωτό.

Δημοσίευση σχολίου