ΑΣΤΙΚΗ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑ. Από το Blogger.
RSS

Στα άδυτα του ρέματος του Καλαμά... (Ποδονίφτης)

 
Είναι πολύ δύσκολο σήμερα να εντοπιστούν πλήρως οι διαδρομές των ρεμάτων, αφού στο μεγαλύτερο μέρος του μήκους τους έχουν διευθετηθεί και αποτελούν μέρος του υπόγειου αποχετευτικού δικτύου (υπόνομοι) και ταυτόχρονα του οδικού δικτύου της πόλης. Τμήματά τους μπορεί να τα διακρίνει κανείς κάτω από τους πιο φαρδείς δρόμους, ιδιαίτερα αυτούς που έχουν νησίδα στη μέση – μια αλάθητη ένδειξη καλυμμένου ρέματος.

Για αιώνες τώρα τα ρέματα της Αττικής γής διατρέχουν απ' άκρη σ' άκρη το λεκανοπέδιο δημιουργώντας λωρίδες πρασίνου, χαράσσοντας ταυτόχρονα με αυτόν τον τρόπο και τα διοικητικά σύνορα κάποιων εξ αυτών των περιοχών.
Δυστυχώς όμως από τις αρχές της δεκαετίας του '50 και λόγω της άναρχης δόμησης, από την μια πολλά ρέματα που εγκιβωτίστηκαν, και από την άλλη η έλλειψη τεχνογνωσίας σε συνδυασμό με την πλήρη αδιαφορία των εργολάβων και μηχανικών της εποχής, είχαν ως αποτέλεσμα τα ρέματα να μετατραπούν σε αποχετευτικούς αγωγούς.
Σε πολλές περιπτώσεις δεν είναι δυνατόν να διακρίνει πια κανείς τη φυσική οντότητα του ρέματος. Η καταστροφή των ρεμάτων ως τμήμα της φύσης νομιμοποιήθηκε από την αντιμετώπισή τους ως “βρώμικων” και επικίνδυνων για τη δημόσια υγεία, που προέκυψε από την πρακτική απόρριψης στα ρέματα αποβλήτων και σκουπιδιών. Ως αποτέλεσμα των διαδοχικών φάσεων έντονης αστικοποίησης, πολύ μικρό μέρος από το κάποτε πυκνό δίκτυο ποταμών και ρεμάτων μπορεί ακόμη να εντοπιστεί.
Το ρέμα που θα σας παρουσιάσουμε σήμερα είναι αυτό του Ποδονίφτη, που αποτελεί παραπόταμο του Κηφισού ο οποίος φέρει και τα εκάστοτε τοπωνύμια όπως ρεματιά Χαλανδρίου, ποταμός Καλαμάς (σύνορα Χαλανδρίου με Φιλοθέη) και ρέμα του Γκούμα (σύνορα Φιλοθέης με Ν. Ιωνία).Το ρέμα του Ποδονίφτη είναι κλειστός αγωγός μόνο στο τμήμα που διατρέχει τη Ν. Ιωνία και σε ένα μέρος από το τμήμα του Χαλανδρίου.

ΓΙΑ ΝΑ ΕΜΦΑΝΙΣΤΕΙ ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΘΕΜΑ: "διαβάστε περισσότερα"

Οι απαρχές του βρίσκονται κοντά στην μονή Πεντέλης. Σήμερα οι πηγές του έχουν στερέψει. Στη συνέχεια παίρνει κατεύθυνση προς το Χαλάνδρι, όπου δέχεται τα νερά ενός μικρού παραπόταμου, που ξεκινάει από την περιοχή της «Δούκισσας της Πλακεντίας». Σε αυτή την περιοχή η κοίτη του είναι μικρή και μπαζωμένη. Πιο κάτω έχει σκεπαστεί από ένα δρόμο και η πορεία του κοντά στο Νομισματοκοπείο και ως τη λεωφόρο Κηφισίας είναι υπόγεια.


Στη Φιλοθέη διατηρεί τη φυσική του ομορφιά. Στη Νέα Ιωνία το ποτάμι είναι τώρα δρόμος. Στη Νέα Χαλκηδόνα ο Ποδονίφτης είναι ακόμη καταπράσινος. Στις όχθες του υπάρχουν λεύκες, πλατάνια, πεύκα, καλαμιές, ευκάλυπτοι και πικροδάφνες. Το νερό του διατηρείται και τους θερινούς μήνες επιτρέποντας σε βατράχια να κοάζουν ανενόχλητα.
Κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν Περισσός, ενδεχομένως επειδή δεχόταν τα «περισσευούμενα» ύδατα του Αδριάνειου υδραγωγείου, το οποίο κατασκευάστηκε περίπου το 125-140 μ.Χ. και είναι όλο υπόγειο, ουδεμία σχέση έχοντας -όπως συχνά λανθασμένα αναφέρεται- με τις γνωστές κοιλαδογέφυρες στον σημερινό Περισσό και τη Ν. Ιωνία, που ανήκουν σε μεταγενέστερο υδραγωγείο (υστερορωμαϊκό).


Αναφορές και προέλευση της ονομασίας «Ποδονίφτης»
Όσο για την ονομασία «Ποδονίφτης», υπάρχουν αναφορές που χρονολογούνται πολύ πριν από την απελευθέρωση από τους Τούρκους:
1) Η πρώτη αναφορά, που έχει γίνει γνωστή μέσα από δημοσιεύματα κ.λπ., για τον «Ποδονίφτη» φτάνει το 1802, οπότε ο Άγγλος περιηγητής Leake περιηγήθηκε την ανατολική Ελλάδα από τον Ισθμό της Κορίνθου ως τις Θερμοπύλες και εξέδωσε δυο βιβλία, το «Έρευνα εν Ελλάδι» και το «Ελληνικά νομίσματα» το οποίο παρείχε ενδιαφέρουσες ειδήσεις για την εποχή.
2) Δεύτερη αναφορά του ονόματος βρίσκεται στη λογοδοσία του δημάρχου Αθηναίων Δ. Καλιφρόνα (1837-1841), ο οποίος είχε συμπεριλάβει στό γενικό του πρόγραμμα την κατασκευή γέφυρας «επί της θέσεως του Ποδονίφτη». Αλλά και επί Δημαρχίας Σπ. Μερκούρη (1899-1914) αναφέρθηκε «κατασκευή πέμπτου λιθόκτιστου υδατοφράγματος εις θέσιν Παλαιός νερόμυλος Τσίγκρη, το οποίον χρησιμεύει εις το να συγκρατεί τα του χείμαρρου Ποδονίφτη κατερχόμενα ύδατα…» ("Οι δήμαρχοι των Αθηνών", Γ. Παρασκευόπουλος, 1907)
3) Σε βιβλίο του Γιάννη Καιροφύλα (Αθήνα 1978) αναφέρεται: «Στις 5 Μαρτίου του 1902 η πρώτη απόπειρα λειτουργίας ιπποδρόμου στην πρωτεύουσα και συγκεκριμένα στον Ποδονίφτη».
Τέλος, σοβαρή έρευνα για την ονομασία «Ποδονίφτης» είχε κάνει ο τ. Διευθυντής του Δήμου Ν. Φιλαδέλφειας Θ.Χατζηθεοδωρίδης, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Αναζήτηση» της 30 Νοεμβρίου 1988. Ο προσφυγικός συνοικισμός της Νέας Φιλαδέλφειας κατοικήθηκε για πρώτη φορά το 1927, ανατολικά και δυτικά του καρόδρομου που οδηγούσε στα Βασιλικά Ανάκτορα του Τατοΐου και ανάμεσα στους ποταμούς Κηφισό, Ποδονίφτη και Γιαμπουρλά.
Ο πρώτος οικισμός που αναπτύχθηκε δυτικά του χειμάρρου Ποδονίφτη ονομάζεται σήμερα Περισσός. Από το ρέμα πήρε αρχικά την ονομασία Ποδονίφτης η ευρύτερη περιοχή, που εθεωρείτο εξοχή και τόπος εκδρομής για τους παλιούς Αθηναίους. Στις όχθες του υπήρχε πυκνή βλάστηση, στην οποία έβρισκαν καταφύγιο χιλιάδες πουλιά. Ήταν καθαρός με πόσιμο νερό μέχρι το 1928, ενώ οι νοικοκυρές έπλεναν τα ρούχα τους μέχρι το 1944. Η περιοχή αυτή ανήκει στο Δήμο Νέας Χαλκηδόνας, περιφέρεια Αττικής. Το 1995 το ποτάμι γλίτωσε, όταν το Συμβούλιο της Επικρατείας απέτρεψε με πρωτοπόρο απόφασή του τη μετατροπή του σε κλειστό αγωγό. Σήμερα μπορούν και επιβιώνουν ακόμη και στο εγκιβωτισμένο τμήμα, βατράχια και κάποιο είδος οστράκων, όπου βέβαια δεν υπάρχουν σημανικές παράνομες εισροές λυμάτων.

 
 
Παλαιότερα υπήρχαν ψαράκια, τα οποία αφανίστηκαν από τα απόβλητα. Οι όχθες έγιναν δρόμοι, παιδικές χαρές, γήπεδα και γκαζόν. Το «τριπόταμο», η συμβολή του ποταμού με τους δύο κυριότερους παραποτάμους του, το ρέμα του Χαλανδρίου (ο αρχαίος Βριλησσός) και το ρέμα του Αμαρουσίου, δεν υπάρχει πια. Ευτυχώς που το ρέμα του Χαλανδρίου και το ρέμα του Αμαρουσίου διατηρούν ακόμη τα νερά τους και την ομορφιά τους. Η διαδρομή ανάμεσα στις αρχαίες εγκαταστάσεις του Αδριάνειου υδραγωγείου και των Τουρκοβουνίων τσιμεντοποιήθηκε. Ο Ποδονίφτης στη Νέα Χαλκηδόνα όμως είναι καταπράσινος, χάρη  στις προσπάθειες της δημοτικής αρχής.

 
Όσο για την ονομασία του δεν είναι γνωστό πώς προήλθε το όνομα. Υπάρχουν ωστόσο διάφορες απόψεις, από τις οποίες οι σημαντικότερες είναι:
1) Είναι παλαιά τοπωνυμία της περιοχής, που προέκυψε από τα κτήματα της αθηναϊκής οικογένειας Ποδονίφτη.
2) Από το ποδόλουτρο των στρατιωτών, οι οποίοι έκαναν τον τακτικό στρατιωτικό τους περίπατο στην περιοχή που ήταν ακατοίκητη και αγριότοπος. Την ώρα που αναπαύοντο, έπλεναν τα πόδια τους.

Η διάσχιση των υπόγειων τμημάτων (σκέλος Α΄: ποταμός Καλαμάς)
(σύνορα Χαλανδρίου με Φιλοθέη)

 
Μία από τις πολλές εξόδους προς το δρόμο


Συμβολή παραπόταμου (οδός Δοϊράνης)


Συμβολή του Καλαμά στο ρέμα Φιλοθέης

Είσοδος από το ανοικτό ρέμα Φιλοθέης

Η διαδρομή προς την ρεματιά Χαλανδρίου



 
Καλυμμένο γεφύρι μιας άλλης εποχής
 



Το "πρόσωπο" του ρέματος!




Παράπλευρη "σκουφοειδής" σήραγγα

Έξοδος στο Χαλάνδρι

Η κατάληξη της ρεματιάς Χαλανδρίου (π. Καλαμάς)

Η διάσχιση των υπόγειων τμημάτων (σκέλος Β΄: ρέμα Γκούμα)
(σύνορα Φιλοθέης με Ν. Ιωνία)
 
 
Παράπλευρη κλειδωμένη είσοδος
 

 
 
Η δίδυμη διατομή κάτω από την οδό Ελλ. Στρατού
 
 
 
 
Παράπλευρη σήραγγα ορθογωνικής διατομής
 

 
 
Μία ακόμα πλαϊνή πρόσβαση...
 
...φυλασσόμενη!
 

 
Ο Ποδονίφτης στη Νέα Χαλκηδόνα & η ρεματιά Χαλανδρίου
Στη Ν. Χαλκηδόνα είναι ακόμη καταπράσινος...
 



Ρεματιά Χαλανδρίου

Ρεματιά Χαλανδρίου

Επίλογος...
Τα δίκτυα των υπονόμων είναι εκτεταμένα στις μεγαλουπόλεις και αρκετά θα λέγαμε δαιδαλώδη. Αποτελούνται από εκατοντάδες χιλιόμετρα υπογείων στοών και αγωγών διαφόρων εποχών, μεγεθών και χρήσεων. Όσοι θα θελήσουν να αναζητήσουν παρόμοιες τέτοιες αλλόκοτες αστικές εξερευνήσεις, θα πρέπει να γνωρίζουν ότι οι πλέον καταλληλότερες αλλά και ευκολότερες στην πρόσβαση υπόγειες τέτοιες διαδρομές, είναι εκείνες που ανήκουν σε δίκτυα ομβρίων υδάτων και ποτέ σε παντορροϊκά δίκτυα ή δίκτυα ακαθάρτων. Οι λόγοι είναι προφανώς λόγοι υγιεινής, αλλά ταυτόχρονα αποτελούν και ζήτημα ζωής και θανάτου, καθώς στις παλιές –ειδικά– στοές δικτύων που δε δέχονται κατά κύριο λόγο όμβρια ύδατα (νερά της βροχής και των δρόμων), έχει εντοπιστεί η παρουσία συγκέντρωσης αερίων (όπως υδρόθειο) που είναι άκρως επικίνδυνα για την υγεία του ανθρώπου, μέχρι και θανατηφόρα. Οι βασικοί άξονες των δικτύων ομβρίων είναι φυσικά οι παλαιές κοίτες ρεμάτων που σκεπάστηκαν και εμπλουτίστηκαν με κάμποσες παράπλευρες διακλαδώσεις.
 
Κείμενο, φωτογραφίες: Αλέξανδρος Γλαράκης, Παναγιώτης Δευτεραίος
Δραστηριότητα: αστική σπηλαιολογία (urban speleology)
Συμμετείχαν: Αλέξανδρος Γλαράκης, Παναγιώτης Δευτεραίος
Πληροφορίες κειμένου:
Μάχη Καραλή, Παρεμβάσεις στα ρέματα, Ε.Μ.Π., Αθήνα 2000 
Γ.Π. Παρασκευόπουλος, Οι Δήμαρχοι των Αθηνών (1835-1907), Αθήνα 1907
http://7gym-zograf.att.sch.gr/activities/2004-05/TELIKO/podonift.htm
 

  • Digg
  • Del.icio.us
  • StumbleUpon
  • Reddit
  • RSS

0 σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου