Αναρτήσεις
«Η Αγία Μαρίνα μαρτύρησε και αποκεφαλίστηκε σε ηλικία μόλις δεκαπέντε χρονών. Ο λαός συνδύασε το όνομά της με το ρήμα μαραίνω, πιστεύοντας ότι όπως μάρανε το δαίμονα που παρουσιάστηκε μπροστά της στη φυλακή, έτσι μαραίνει και τις αρρώστιες, τα ερπετά, και τους κακούς…»
Την ημέρα της γιορτής της, 17 Ιουλίου, επισκεφτήκαμε δύο από τα εκκλησάκια της στην Αθήνα, τα οποία ήθελα να δω από κοντά εδώ και μερικά χρόνια. Το πρώτο (ημιυπόγειο), επειδή θεωρείται από τα πλέον μυστικά και απαγορευμένα (για όσους γνωρίζουν) στην Αθήνα, που μπορεί κανείς να το δει μόνο μία φορά το χρόνο. Το άλλο, επειδή είναι βυζαντινό, υπόσκαφο (σκαμμένο κατω από το έδαφος), και βρίσκεται σε υπόγειο κοίλωμα που υφίσταται από αρχαιοτάτων χρόνων στον αθηναϊκό βράχο. Και τα δύο τα συναντάμε σε πανάρχαιες περιοχές της Αθήνας: στον Ελαιώνα, και στο λόφο Νυμφών!
Στην υποβαθμισμένη ζώνη της βιομηχανικής περιοχής του αρχαίου Ελαιώνα των Αθηνών, βρίσκονται κρυμμένα τα μυστικά ξωκλήσια του Ελαιώνα (ή μάλλον ότι απέμεινε από αυτόν).
Στις 17/7/2013 επισκεφτήκαμε (για πρώτη φορά) το ημιυπόγειο εκκλησάκι της Αγίας Μαρίνας. Βρίσκεται μέσα στο χώρο του εργοστασίου χημικών ROLCO-BIANYL στην οδό Αγίας Άννης, και ανήκει στο Δήμο Ταύρου.
Πριν να μετατραπεί σε βιομηχανική η περιοχή, στην τοποθεσία υπήρχε περιβόλι που ανήκε στον κτηματία Μ. Μαλικούτη. Σήμερα μπορεί κανείς να την επισκεφθεί αποκλειστικά και μόνο την ημέρα της γιορτής της.
Την ημέρα αυτή, γίνεται
αρτοκλασία και μοιράζεται άρτος και γλυκά στους πιστούς, ενώ λειτουργεί ο
ιερέας της Αγίας Άννας.
Το εκκλησάκι επισκέπτονται πολλοί πιστοί μεταξύ των οποίων και οι παλιοί κάτοικοι, που οι περισσότεροι μένουν πια σε άλλες περιοχές
Η φωτογράφηση της εκκλησίας κανονικά γίνεται με πολύ μεγάλη δυσκολία, σαν να πρόκειται για στρατιωτική περιοχή, λόγω της φύσης του εργοστασίου.
Παρ’ όλα αυτά δεν μπορούμε να πούμε ότι
είναι εγκαταλειμμένη. Αντίθετα, είναι φροντισμένη και μοιάζει κόσμημα δίπλα
στον όγκο του εργοστασίου.
Οι μικρές πληγές που της άφησε ο τελευταίος σεισμός
του 1999 έχουν επουλωθεί, χάρη στη φροντίδα των ανθρώπων που τη συντηρούν.
Οι
Γ. Σωτηρίου και Α. Ορλάνδος περιγράφουν ότι είναι μικρή, καμαροσκεπής,
μονόκλιτη βασιλική, με ημιανοικτό νάρθηκα, ολικών διαστάσεων 4.65 x
9.15 μ. Φέρει
κόγχη ημιεξαγονική, ενώ εσωτερικά διατηρεί μόνο την εικόνα της Πλατυτέρας (κόγχη στην οποία
καταλήγει η ανατολική πλευρά του Ιερού Βήματος).
Στο νάρθηκα υπάρχει αρχαία
αετούχος επιτύμβια στήλη. Αυτό που προκαλεί εντύπωση, είναι ότι στην οροφή υπάρχει
(κάτι σαν) τρούλος, όχι κυκλικού σχήματος, αλλά ορθογωνίου.
Δυστυχώς, δεν
υπάρχουν σαφείς πληροφορίες που να μαρτυρούν την ακριβή χρονολογία κατασκευής του
κτίσματος.
β) Η
Αγία Μαρίνα του Αστεροσκοπείου (Θησείου)
Ο λόφος Νυμφών ή λόφος Αστεροσκοπείου είναι βραχώδης λόφος της Αθήνας
που βρίσκεται απέναντι από το ναό του Θησείου. Συνδέεται με τους παρακείμενους λόφους του Φιλοπάππου (λόφος Μουσών) και της Πνύκας.
Στην κορυφή του υπάρχει το κτίριο του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, το οποίο
έχει δώσει το όνομα του στον λόφο και στην παρακείμενη συνοικία, εκτός από την
οποία, γύρω από τον λόφο βρίσκονται επίσης οι συνοικίες Θησείο και Πετράλωνα.
Ο
λαξευμένος στο φυσικό βράχο του λόφου των Νυμφών μικρός σπηλαιώδης ναός της Αγίας
Μαρίνας, θεωρείτο αρχικά μεταβυζαντινός, όμως έχει τελικά βεβαιωθεί ότι υπήρχε
κατά τη μέση βυζαντινή περίοδο. Την παλαιότητά του επιβεβαίωσε η αποκάλυψη τοιχογραφιών
του 13ου αιώνα. Πρόκειται
για ένα ασαφούς σχήματος μικρό υπόγειο χώρο, επεκτεινόμενο στα ανατολικά σε επίσης ασαφούς
μορφής κόγχη ιερού. Κατά τον Ι. Τραυλό δε, η λάξευση του βράχου έγινε κατά την
αρχαιότητα, για τη δημιουργία υδατοδεξαμενής. Τέμπλο δεν υπάρχει, ενώ μια μικρή κόγχη επίσης λαξευμένη στο βράχο με μικρό βάθος, χρησίμευε ως Πρόθεση (κόγχη στη βορειοανατολική πλευρά του Ιερού Βήματος που συμβολίζει το ιερό σπήλαιο της Γεννήσεως του Κυρίου).
Ο τρούλος, ο οποίος προβάλλει πάνω από την επιφάνεια του εδάφους κατά 3 περίπου μέτρα, φαίνεται να έχει ανακατασκευαστεί κατά την Τουρκοκρατία, ίσως με ανακύκλωση των υλικών του αρχικού. Δεν είναι γνωστό αν ο βυζαντινός τρούλος ήταν επίσης κυκλικός ή οκτάπλευρος, όπως των άλλων αθηναϊκών ναών.
Εσωτερικά στηρίζεται σε τέσσερα τόξα, λαξευμένα επίσης στο φυσικό
βράχο, των οποίων τα μέτωπα δεν είναι σε κατακόρυφα επίπεδα, ούτε οι διάμετροι
είναι απολύτως ίσες. Μεταξύ τους όμως σχηματίζονται κανονικά λοφία και η
στεφάνη του τρούλου, εν μέρει προϊόν λαξεύσεως, έχει σχήμα πλήρους κύκλου
διαμέτρου 2 μέτρων. Το ημισφαίριο του τρούλου ήταν εκ κατασκευής παραμορφωμένο, ενώ τα δύο παράθυρά του δεν είναι στην πραγματικότητα τοξωτά, αλλά ορθογώνια. Οι
τοιχογραφίες του ανήκουν (κατά τη Χ. Κοιλάκου) στον 17ο αιώνα.
Στοιχεία
για τη μορφή της Αγίας Μαρίνας κατά τον πρώιμο 19ο αιώνα παρέχουν τα
διάφορα σχέδια αρχιτεκτόνων της εποχής. Βορείως του τρουλοσκεπούς σπηλαίου,
υπήρχε μονοκάμαρο κτίσμα, χωρίς κόγχη ιερού και με είσοδο προς τα ανατολικά, όπως φαίνεται στην παρακάτω απεικόνιση του 1853 (A. C. Stilling).
Πιθανότατα ήταν ένα είδος νάρθηκα του βυζαντινού ναΐσκου, από του οποίου τα
μικρά τετράγωνα παράθυρα, μοιάζει πιθανό να είχε προστεθεί κατά την Τουρκοκρατία.
Ένα μονότοξο μικρό κωδωνοστάσιο (καμπαναριό) που είχε χτιστεί πάνω στον τρούλο,
σωζόταν έως το 1964.
Η μορφή της
Αγίας Μαρίνας άλλαξε τελείως κατά τη δεκαετία του 1920, με την ανέγερση μεγάλου
νέου ναού, αφού προηγήθηκε η κατεδάφιση του βόρειου κτίσματος-νάρθηκα. Μια
μικρή εκκλησία που είχε ανεγερθεί γύρω στο 1880 στα δυτικά του κτίσματος αυτού,
επίσης κατεδαφίστηκε.
Το 1986 πραγματοποιήθηκαν εργασίες αποκαταστάσεως των
τοιχογραφιών. Σήμερα, η είσοδος γίνεται από πλαϊνή πόρτα του νέου μεγάλου ναού,
το εσωτερικό του οποίου συνδέθηκε με το υπόγειο εκκλησάκι της Αγίας Μαρίνας,
που κατέχει πια ρόλο βαπτιστηρίου στο
οποίο δεν επιτρέπεται η είσοδος των επισκεπτών, όταν δεν τελείται μυστήριο
βαπτίσεως.
Επιμέλεια κειμένων, φωτογραφίες: Παναγιώτης Δευτεραίος
Δραστηριότητα: urban bike exploration & urban speleology
Συμμετείχαν: Αλέξανδρος Γλαράκης, Παναγιώτης Δευτεραίος
Πληροφορίες κειμένων:
Δραστηριότητα: urban bike exploration & urban speleology
Συμμετείχαν: Αλέξανδρος Γλαράκης, Παναγιώτης Δευτεραίος
Πληροφορίες κειμένων:
α) Ζωή Ρωπαΐτου-Τσαπαρέλη, Ο Ελαιώνας της Αθήνας, Αθήνα 2006
β) Χαράλαμπος Μπούρας, Βυζαντινή Αθήνα, Αθήνα 2010
Πηγή: ΑΣΤΙΚΗ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑ
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου