Αναρτήσεις
«...Είναι μια παράξενη γοητεία το να βρίσκεται κανείς κάτω από το δρόμο και να περπατάει μέσα σε υγρές σήραγγες, συναντώντας αμέτρητες διακλαδώσεις που δε γνωρίζει πού καταλήγουν, ενώ από πάνω του ακούει τα αυτοκίνητα να περνούν πατώντας τα βαριά μεταλλικά καπάκια των δρόμων και τις διάσπαρτες μαντεμένιες σχάρες, βλέποντάς τα όλα από μιαν άλλη “υποχθόνια” οπτική γωνία... Είναι ο κόσμος του βασιλείου των σκιών των μεγαλουπόλεων…»
Ο Ιλισός (ή παλιότερα
Ειλισσός) ο αρχαιότερος ποταμός στο λεκανοπέδιο Αττικής, ήταν
ένα από τα σημαντικότερα ποτάμια του λεκανοπεδίου κατά την αρχαιότητα, μαζί με
τον Κηφισό. Πήγαζε από τις βορειοδυτικές
πλαγιές του Υμηττού και κατέληγε στον
Κηφισό, από τον οποίο είχε και λιγότερα νερά. Ο Πλάτωνας αποκαλεί τον Ιλισό, ο
οποίος στέρευε το καλοκαίρι, «υδάτιον», παρ’ όλο που κατά περιόδους ήταν πλωτός.
Πήρε το όνομά του από τον ημίθεο Ιλισσό, γιο του Ποσειδώνα και της Δήμητρας,
που λατρευόταν σε ιερό κοντά στο λόφο του Αρδηττού. Ο ίδιος και η νύμφη
Καλλιρόη παριστάνονταν στις γωνιές του δυτικού αετώματος του Παρθενώνα. Στον
ποταμό Ιλισό ήρθε για να ξαποστάσει ο άνεμος Βορέας, όταν
αντελήφθη την όμορφη κόρη του Ερεχθέα Ωρείθυια, την οποία απήγαγε στο Σαρπηδόνιο ακρωτήριο της
Θράκης, αρπάζοντάς τη στις μεγάλες πτέρυγές του. Επίσης, κάπου στις όχθες του Ιλισού λέγεται ότι φονεύθηκε ο
Βασιλιάς της Αθήνας Κόδρος από τους Δωριείς.
Πέρα από τη μυθολογία όμως, ο Ιλισός με την πάροδο
των χρόνων "φορτώθηκε" ένα "βαρύ" παρελθόν επεμβάσεων αλλά και μελετών που αφορούσαν στη θέση της κοίτης του, ενώ απέκτησε και μια μακρά
ιστορία μυστηρίων!
Στις όχθες του τις “μυστικές”, το μήνα
Ανθεστηριώνα (τέλη Φεβρουαρίου) οι υποψήφιοι για τα Ελευσίνια Μυστήρια μύστες
υποβάλλονταν σε καθαρμούς στα ιερά νερά του. Στο σημείο δε που πλησίαζε τα
τείχη της πόλης των Αθηνών το τοπίο ήταν ειδυλλιακό... Σχημάτιζε καταρράκτες,
ενώ στις όχθες του υπήρχαν τα ιερά των θεοτήτων που λατρεύονταν τότε από τους
Αθηναίους και
άλλα δημόσια οικοδομήματα, μεταξύ των οποίων το Ολυμπιείο (Δίας), το Πύθιο (Απόλλων), το Παναθηναϊκό Στάδιο, το Ηρακλείο (Κυνόσαργες), κ.ά. Κατά τη γεωμετρική περίοδο (περίπου 950 – 700 π.Χ.) και κατά άλλες μεταγενέστερες περιόδους, η περιοχή χρησιμοποιήθηκε ως νεκροταφείο, ενώ κατά τη βυζαντινή περίοδο υπήρχε εκεί οικισμός βυρσοδεψών που χρησιμοποιούσαν τα νερά του ποταμού για την επεξεργασία των δερμάτων.
Η περιοχή
εκείνη ήταν αυτή που σήμερα βρίσκεται απέναντι από το λόφο του Αρδηττού και το σημερινό
Καλλιμάρμαρο. Τα νερά του Ιλισού ήταν καθαρά και κρυστάλλινα, και τα προσέφερε
στους κατοίκους των γύρω περιοχών του ως πολύτιμο πόσιμο νερό και για να
ποτίζουν τις καλλιέργειές τους... Σήμερα το σκηνικό έχει αλλάξει πλήρως. Ο
Ιλισός μετατράπηκε από τους Αθηναίους σε υπόνομο που κυλάει κρυφά και υπόγεια
σαν από ντροπή για τον ξεπεσμό του... Δεν προσφέρει πια τα νερά του στους
ανθρώπους, αλλά οι άνθρωποι ρίχνουν τα βρώμικα νερά τους στην κοίτη του...
...Ήταν αρκετός καιρός που ο “υπόγειος κόσμος” της πόλης μας, της Αθήνας, είχε αρχίσει να μας αποκαλύπτεται, και αυτό ήταν ακόλουθο μιας δικής μας μεγάλης προσπάθειας που περιλάμβανε ατέλειωτες ώρες θεωρητικών αναζητήσεων σε βιβλία, περιοδικά και διαδίκτυο, και ακόμη περισσότερες επιτόπιων περιπλανήσεων σε τοποθεσίες ιδιαίτερου ενδιαφέροντος, οι οποίες όμως δεν έφερναν και πάντοτε το επιθυμητό αποτέλεσμα. Ούτως ή άλλως όμως η αρχή είχε γίνει, και η συνέχεια αναμενόταν άκρως συναρπαστική!
Εδώ η είσοδος στην Καισαριανή, και η αρχή της υπόγειας πορείας μας προς την
Καλλιθέα.
Τη διαδρομή αυτή που θα παρουσιάσουμε εδώ, από το νεκροταφείο της
Καισαριανής μέχρι την περιοχή της Καλλιθέας όπου βγαίνει στην επιφάνεια η
σημερινή κοίτη του Ιλισού οδεύοντας προς το Φάληρο, τη διανύσαμε μια φθινοπωρινή νύχτα του
2011. Τη διακλάδωσή του που ξεκινάει από του Ζωγράφου (Πολυτεχνειούπολη &
Άλσος Στρατού), επίσης κάποια άλλη φορά, ενώ υπάρχει και η τελευταία και βασική
από τη Σχολή Χωροφυλακής (Γουδή).
Ο κλάδος (ή φάραγγα) της Καισαριανής αναφέρεται και ως Ηριδανός,
παρ’ όλο που η εγκιβωτισμένη από την αρχαιότητα κοίτη του αθηναϊκού Ηριδανού
ξεκινά από το Λυκαβηττό και υπογείως φτάνει μέχρι τον Κεραμεικό, απ’ όπου
κατέληγε στον Ιλισό (βλ. χάρτη). Αναλυτικότερα όμως για τους τρεις κλάδους του
Ιλισού, θα μιλήσουμε παρακάτω.
Μέσα στο τούνελ, κατακόρυφη έξοδος προς φρεάτιο της επιφάνειας (μία από τις πολλές που υπήρχαν)
Σε
μερικά σημεία υπήρχαν έντονοι γεωλογικοί σχηματισμοί σαν αυτούς που συναντάμε στα σπήλαια…
Κάποια στιγμή, εισχωρώντας στο τούνελ μιας μικρής διακλάδωσης,
έκπληκτοι αντικρίσαμε μια
...παρκαρισμένη μηχανή με αριθμό κυκλοφορίας που έμοιαζε σαν να περιμένει τον
αναβάτη της, κάτω ακριβώς από τριώροφο (αν θυμάμαι καλά) κλιμακοστάσιο με σκάλες που οδηγούσαν σε κλειδωμένη έξοδο στην
επιφάνεια...
Σε
τέτοιου τύπου υπόγειες διαδρομές, συμβαίνει να περπατάς για πολλή ώρα στην ίδια
διατομή στοάς χωρίς να αλλάζει απολύτως τίποτα! Αυτό σε κάνει να έχεις τις αισθήσεις
τεντωμένες, επειδή σίγουρα δεν ξέρεις τι μπορεί ξαφνικά να συναντήσεις, αλλά
και μήπως ακούσεις κάτι (συνήθως έντονη ροή νερού) που να σημαίνει ότι κάτι
διαφορετικό θα υπάρχει παρακάτω…
Εδώ λοιπόν, βγαίνοντας από τη δεξιά διακλάδωση της φωτογραφίας (αριστερή κατά
την πορεία μας), αντιληφθήκαμε ότι στα δεξιά μας υπήρχαν άλλες δύο στοές που
κατέληγαν στο ίδιο σημείο. Βρισκόμασταν λοιπόν αναμφισβήτητα σε έναν κεντρικό κόμβο, που αργότερα κατάλαβα ότι ήταν η συμβολή του κλάδου που ακολουθούσαμε
(Καισαριανής), στους άλλους δύο βασικούς κλάδους του δικτύου, που θα
περιγράψουμε επ’ ακριβώς στη συνέχεια. Ακριβώς από πάνω βρίσκεται η διασταύρωση των οδών Μιχαλακοπούλου & Βασ. Αλεξάνδρου.
Εμπρός μας, ο μεγάλος δίδυμος αγωγός (διαμέτρου 4.20 m), του οποίου
επιλέξαμε το αριστερό σκέλος για πρακτικούς λόγους, καθώς ήταν πάρα πολύ
δύσκολο να μετακινηθούμε στην απέναντι πλευρά, χωρίς να γλιστρήσουμε. Κι εδώ το πέρασμα έγινε με αρκετή δυσκολία, πατώντας στη "ρίζα" του κυκλικού τοιχώματος, ακριβώς πριν το νερό, και πάλι γλιστρώντας προς το εσωτερικό του "καναλιού"...
 |
| Σχέδιο: Μ. Παπαδάκης, από λεύκωμα για τον Ιλισό, ΤΕΕ, 1997 |
 |
| Ο συλλεκτήρας των υπογείων υδτάτων |
Καθώς συνεχίζαμε, δίπλα μας και από κάτω μας κυλούσε νερό σε πολύ μικρότερα και διαφορετικά τούνελ, ενώ πίσω μας αφήναμε διακλαδώσεις παλιών σηράγγων που δεν μπορούσαμε όμως να ακολουθήσουμε αυτή τη φορά, γιατί ο στόχος ήταν να καταλήξουμε στη βασική έξοδο της διαδρομής κάπου στην Καλλιθέα. Σε κάποια πρόσβαση σε στοά προς τα αριστερά, υπήρχε δίοδος προς τα έξω, που κατέληγε όμως σε σημείο που ήταν καλυμμένο με σιδηρά σχάρα. Εξωτερικά, εντοπίζεται στην οδό Φωκιανού, πολύ κοντά στο Καλλιμάρμαρο.
Θα περπατούσαμε ήδη μερικές ώρες (που έμοιαζαν ατελείωτες) μέσα στο υπόγειο δίκτυο στοών του
Ιλισού, περιτριγυρισμένοι από εικόνες αλλόκοτες, μα σίγουρα όχι
πρωτόγνωρες, καθώς δεν ήταν η πρώτη φορά που κάναμε παρόμοιου είδους
εξερευνήσεις.
 |
| Ενδιάμεση έξοδος προς την οδό Φωκιανού |
Περνώντας κάτω από πολυάριθμα σιδερένια καπάκια -τα οποία θα
μπορούσαμε να προσεγγίσουμε από μεταλλικά σκαλοπάτια σχήματος Π- και από
διαδρόμους που οδηγούσαν σε ενδιάμεσες κλειστές εισόδους, κάποτε φτάσαμε στο τέλος της κυκλικής δίδυμης στοάς. Η επόμενη φωτογραφία λήφθηκε μετά την έξοδο από τη (δεξιά) σήραγγα, κοιτώντας προς τα πίσω.
Μπροστά μας σε λίγο θα διαπιστώναμε ότι είχαμε την αρχή της κύριας πέτρινης σκεπασμένης κοίτης του ποταμού, στο κομβικό σημείο όπου αποφασίσαμε να περάσουμε στη δεξιά πλευρά (κατά την πορεία μας), ένα εγχείρημα καθόλου εύκολο, καθώς τα πλακάκια στον πυθμένα του καναλιού, όπου κυλά το νερό, έχουν ολισθηρότητα σε βαθμό που αγγίζει το 100%! Βρισκόμασταν ακριβώς στην τοποθεσία του Καλλιμάρμαρου (Στάδιο), σε κάποια έξοδο μπροστά από το οποίο πρέπει να οδηγούν (στην επιφάνεια) τα σκαλοπάτια που φαίνονται στα αριστερά της φωτογραφίας.
Πριν από τις αρχές του 20ού αιώνα ο Ιλισός -όπως αρχικά αναφέραμε- δεν
είχε ξεχωριστή εκβολή στο Φάληρο όπως σήμερα, αλλά συνέβαλε με τον Κηφισό από την
περιοχή Χαροκόπου – Χαμοστέρνας. Το 1905 όμως τελικά μελετήθηκε ξεχωριστή κοίτη
και εκβολή του από τη Γέφυρα Χαροκόπου μέχρι το Φαληρικό Όρμο. Με βάση τη
μελέτη αυτή, έγινε πριν από το 1930 η διευθέτησή του στο τμήμα από τη θάλασσα
μέχρι τη γέφυρα Χαροκόπου, σε απόσταση περίπου τριών χιλιομέτρων. Η αρχική
μελέτη (1931-1936) προέβλεπε και το υπόλοιπο τμήμα μέχρι το Στάδιο να παραμείνει
ακάλυπτο.
Έτσι κατασκευάστηκε αρχικά κοίτη τραπεζοειδούς διατομής χτισμένη έντεχνα με πέτρα, αλλά έπειτα η πυκνή ανοικοδόμηση -ιδιαίτερα μετά τον πόλεμο- οδήγησε στην κάλυψή της. Άλλωστε και όλο το υπόλοιπο μήκος του ποταμού καλύφθηκε, καθώς με το πέρασμα των δεκαετιών η Αθήνα επεκτεινόταν όλο και περισσότερο, για να περιοριστούν έτσι οι πλημμύρες το χειμώνα, αλλά και να αποφευχθεί η δυσοσμία των λυμάτων που κατέληγαν στην κοίτη από τις γύρω νεόχτιστες συνοικίες.
Μια από τις πρώτες συνοικίες γύρω από τον Αρδηττό ήταν το λεγόμενο “βατραχονήσι”,ονομασία που προέκυψε επειδή στο σημείο αυτό ο ποταμός χωριζόταν σε δύο σκέλη ανάμεσα στα οποία σχηματιζόταν το “νησί” με τα αμέτρητα βατράχια που ζούσαν δίπλα στις όχθες. Τα δύο παρακλάδια λίγο παρακάτω, στην κρήνη Καλλιρρόη, έσμιγαν ξανά σε μια μικρή βραχονησίδα (που και αυτή ενίοτε ονομαζόταν βατραχονήσι) σχηματίζοντας τους καταρράκτες εκατέρωθεν, αλλά το ένα από τα δύο ύστερα από την πλημμύρα του Αγίου Φιλίππου επιχωματώθηκε (1897), και ταυτόχρονα το βατραχονήσι έπαψε να είναι νησί! Το σκέλος που έμεινε ήταν αυτό που βρισκόταν από την πλευρά του Αρδηττού, το οποίο μάλιστα από σχετικά σχεδιαγράμματα προκύπτει ότι ανοίχτηκε κάποια μεταγενέστερη εποχή (μεσαιωνική κοίτη), ενώ η αρχική πορεία του ποταμού διέγραφε τη διαδρομή του σκέλους που καταργήθηκε.
Μέσα σε αυτή την υπόγεια διαδρομή, κάτω και μπροστά από τον Αρδηττό, βρισκόμασταν κι εμείς! Να πούμε ότι όταν καλύφθηκε η κοίτη, κατασκευάστηκε στο μέσον της τοιχείο από οπλισμένο σκυρόδεμα, το οποίο στηρίζει την πλάκα κάλυψης. Σε μερικά σημεία τα δύο μέρη της στοάς επικοινωνούν μέσω ανοιγμάτων που έχουν διατηρηθεί, ενώ και εδώ υπάρχει πλήθος παράπλευρων (μικρής διατομής όμως) σηράγγων. Σε δύο επίσης θέσεις της -κάποτε ανοικτής - διαδρομής, το επίπεδο της κοίτης χαμηλώνει (υπάρχει μεγάλο σκαλοπάτι ύψους περίπου ενός μέτρου), ενώ όλα είναι έντεχνα κατασκευασμένα με πέτρα.
Ας πάρουμε όμως λίγο τα πράγματα από την αρχή. Η αντίστροφη μέτρηση για τον άλλοτε θεοποιημένο
ποταμό, φαίνεται ότι άρχισε με αφορμή τη μεγάλη εκείνη πλημμύρα, οπότε και ξεκίνησαν κάποιες μελέτες και προετοιμασίες για μελλοντική κάλυψη, όπως
και η χάραξη της νέας ξεχωριστής εκβολής του που αναφέραμε παραπάνω. Η κάλυψη τελικά ξεκίνησε αρκετά χρόνια αργότερα, το 1937 επί Μεταξά («Θάπτομεν
τον Ιλισόν»), από το ύψος της
παλαιάς Σχολής Χωροφυλακής. Μέχρι το 1939 κατασκευάστηκε το τμήμα που διέρχεται κάτω από τις οδούς
Μεσογείων και Μιχαλακοπούλου μέχρι την οδό Παπαδιαμαντοπούλου, διά της οποίας
συμβάλλει ο κλάδος του Ζωγράφου. Στη συνέχεια η υπόγεια διαδρομή συνεχίζει πίσω
από το Χίλτον, όπου συμβάλλει (όπως είδαμε) διά της Βασ. Αλεξάνδρου ο κλάδος της Καισαριανής,
κι έπειτα στη Βασ. Κωνσταντίνου μέχρι περίπου το Παναθηναϊκό Στάδιο.
Στο σημείο αυτό όμως συνοψίζοντας, θα ήθελα να περιγράψουμε με ακρίβεια
από την αρχή, τη διαδρομή που ακολουθούν οι τρεις βασικοί κλάδοι:
Κλάδος
Καισαριανής: άλσος Ηριδανού, νεκροταφείο Καισαριανής (σκουφοειδής διατομή),
νότιο όριο Πανεπιστημιούπολης, νοτίως άλσους Ιλισίων, οδός Βασ. Αλεξάνδρου
(συμβολή με του άλλους δύο κλάδους)
Κλάδος
Ζωγράφου (α): Πολυτεχνειούπολη (τρεις είσοδοι, διατομή ορθογωνική),
Κοκκινοπούλου, Γ. Παπανδρέου (συμβολή σκέλους β, διατομή σκουφοειδής)
Κλάδος
Ζωγράφου (β): άλσος Ελληνικού Στρατού, θέατρο Badminton (σκουφοειδής
διατομή), οδός Γ. Παπανδρέου (εξ’ αρχής, μέχρι Κοκκινοπούλου όπου συμβάλλει το
σκέλος α), συνέχεια Γ. Παπανδρέου, Παπαδιαμαντοπούλου (κυκλική διατομή, συμβολή
κλάδου Γουδή στη Μιχαλακοπούλου)
Κλάδος
Γουδή (κύριος): Σχολή Χωροφυλακής, οδός Ζαγοράς (ωοειδής διατομή 2.60x2.90),
Μιχαλακοπούλου μέχρι Ποντοηρακλείας, συνέχεια Μιχαλακοπούλου (διατομή 2.80x3.20)
μέχρι Παπαδιαμαντοπούλου (συμβολή κλάδου Ζωγράφου), στη συνέχεια ο αγωγός
γίνεται δίδυμος με κυκλικές διατομές διαμέτρου 3.80, κάτω από τη
Μιχαλακοπούλου, μέχρι τη Β. Αλεξάνδρου (συμβολή κλάδου Καισαριανής), συνεχίζει
δίδυμος αγωγός διαμέτρων 4.20 κάτω από τη Βασ. Κωνσταντίνου, μέχρι το Στάδιο,
όπου ξεκινάει η παλαιά καλυμμένη λιθόκτιστη τραπεζοειδής διατομή του Ιλισού.
Από
εκεί μέχρι τη Λεωφόρο Βουλιαγμένης σώζεται στο βατραχονήσι -όπου και η εκκλησία της Αγίας Φωτεινής- ένα μικρό ανενεργό πια τμήμα ακάλυπτης φυσικής κοίτης,
παράλληλα με τη Βασιλέως Κωνσταντίνου προς την πλευρά του Ολυμπιείου, το οποίο
έχει χαρακτηριστεί αρχαιολογικός χώρος. Από το σημείο εκείνο, λίγο παρακάτω,
και μέσα από την υπόγεια κοίτη, ξεκίνησε και το μεγάλο ριφιφί στην Τράπεζα
Εργασίας το Δεκέμβριο του 1992, μία από τις μεγαλύτερες και πιο μυστηριώδεις
ληστείες που έχουν συμβεί στα χρονικά.
Τέλος πάντων, συνεχίζοντας κι εμείς παρακάτω, ενα παλιό, βαρύ και σφραγισμένο τσιμεντένιο καπάκι
που προσπεράσαμε στο δάπεδο της στοάς, μάς προβλημάτισε... Αναρωτιόμασταν τι θα
μπορούσε να υπάρχει κάτω από αυτό, ενώ βρισκόμασταν ήδη υπογείως!
Η
συνέχεια της υπόγειας διαδρομής της κοίτης είναι κάτω από την οδό Καλλιρόης, μέχρι την οδό Χαροκόπου,
και στη συνέχεια μεταξύ των οδών Σαλαμίνος – Ιλισού και Π. Τσαλδάρη ως την οδό
Φορνέζη, όπου περατώνεται το κλειστό τμήμα, οι τελευταίες εργασίες επικάλυψης του οποίου
ολοκληρώθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1960.
Στο
ύψος της οδού Χαμοστέρνας, υπάρχει διάταξη εκτροπής των παροχών ξηράς περιόδου προς
τον Κεντρικό Αποχετευτικό Αγωγό, ακολουθώντας για λίγο την αρχική διεύθυνση της
κοίτης του Ιλισού!
Η επιπρόσθετη παροχή βροχής συνεχίζει μέσω υπερχειλιστών να οδεύει μέχρι την ανοικτή κοίτη και τη σημερινή εκβολή του Ιλισού, η οποία στις 22 Φεβρουαρίου 2013 σχεδόν ξεχείλισε!
...Τελικά, κουρασμένοι και μετά από περπάτημα πολλών ωρών στα νερά και στο σκοτάδι
και μετά κάποιας -θα έλεγα- αγωνίας, φτάσαμε το ξημέρωμα να αντικρίζουμε από
πολύ μακριά στην άκρη της στοάς, το φως της εξόδου...
Προσωπικά δεν είχα αμφιβολία για το που ακριβώς θα καταλήγαμε (δεν είχαμε ξαναεπιχειρήσει ολόκληρη τη διαδρομή) και πραγματικά δεν έπεσα έξω.
Βρεθήκαμε στην Καλλιθέα ακριβώς στη θέση περάτωσης του κλειστού τμήματος που περιγράφεται παραπάνω. Με τη βοήθεια ενός σχοινιού ανεβήκαμε το δεξί πρανές της κοίτης του ποταμού, βγαίνοντας στην επιφάνεια μετά από υπόγεια πορεία μεγαλύτερη των οκτώ (!) χιλιομέτρων.
Το νέο μεγάλο αποκλειστικό και μοναδικό αφιέρωμα της Αστικής Σπηλαιολογίας είναι εδώ! Περιηγηθείτε σε άγνωστα μονοπάτια, σε πρωτότυπους χάρτες, σε παλιές και σημερινές φωτογραφίες και στοιχεία ντοκουμέντα, ερευνήστε και βιώστε ζωντανά ένα συναρπαστικό ταξίδι στη μυστική και υπόγεια Αθήνα! Ξεκινήστε από τον Υμηττό (Παπάγου) και ανακαλύψτε τις εισόδους των υπογείων στοών του Ζωγράφου, ιχνηλατώντας την πορεία του κρυμμένου Ιλισού στις μυστικές γωνιές της πόλης. Ακολουθήστε τις υπόγειες στοές, οι οποίες θα σας βγάλουν στην Καισαριανή και την Καλλιθέα, περνώντας κάτω από το Καλλιμάρμαρο και διασχίζοντας όλη την Αθήνα κάτω από τους δρόμους, συναντώντας διόδους προς την επιφάνεια από τις οποίες δεν επιτρέπεται η έξοδος... Στην ανάρτηση αυτή δεν βρίσκεται ένα απλό άρθρο. Βρίσκεται ένας οδηγός μελέτης και περιπέτειας, στον χαμένο αρχαίο ποταμό της Αθήνας που κατέληξε υπόνομος. Το κείμενο διδάσκει ιστορία, τοπογραφική έρευνα, υδραυλική μηχανική, αστική σπηλαιολογία, εξερεύνηση... Μελετήστε το και μη διστάσετε να το ακολουθήστε. Όλα όσα περιγράφονται σε αυτό είναι εκεί έξω και σας περιμένουν!
Πάμε λοιπόν να καταδυθούμε για μια ακόμη φορά κάτω από τους δρόμους...
Δραστηριότητα: αστική σπηλαιολογία (urban speleology)
Συμμετείχαν: Γεωργία Μπουρμπούλη, Γιώργος Γκούμας, Παναγιώτης Δευτεραίος
Πληροφορίες κειμένου:
1. Κ. Τσολάκος, Η ιστορία της Αθήνας, του ποταμού Ιλισού και των γύρω περιοχών του, Αθήνα 2003
2. el.wikipedia
3. Μ. Σάρρος, Αντιπλημμυρική προστασία λεκανοπεδίου Αθήνας (Κηφισός-Ιλισός), Αθήνα 2004
4. Ε.ΥΔ.Α.Π.
5. Ηριδανός, το ποτάμι της αρχαίας πόλης, Έκδοση Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων, Αθήνα 2004 (πηγή χάρτη)
1. Κ. Τσολάκος, Η ιστορία της Αθήνας, του ποταμού Ιλισού και των γύρω περιοχών του, Αθήνα 2003
2. el.wikipedia
3. Μ. Σάρρος, Αντιπλημμυρική προστασία λεκανοπεδίου Αθήνας (Κηφισός-Ιλισός), Αθήνα 2004
4. Ε.ΥΔ.Α.Π.
5. Ηριδανός, το ποτάμι της αρχαίας πόλης, Έκδοση Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων, Αθήνα 2004 (πηγή χάρτη)
23 σχόλια:
Το θέμα αυτό αναδημοσιέυτηκε στην αρχειοθήκη της επιστημονικής ερευνητικής ομάδας ΙΤΙΑ του Τομέα Υδατικών Πόρων και Περιβάλλοντος της Σχολής Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ, που συντονίζει ο καθηγητής κ. Δημήτρης Κουτσογιάννης.
http://itia.ntua.gr/el/docinfo/1358/
ποση ωρα κανατε περιπου? :)
ποση ωρα κανατε? ευχαριστω :)
Θάνο, σχεδόν πέντε ώρες
Π.Δ.
Παιδιά θα ήθελα να ρωτήσω, από την Καισαριανή από που ακριβώς ξεκινά η πορεία του ποταμού;
Είναι αυτή η ρεματιά που βλέπουμε στα δεξιά μας κατεβαίνοντας από Καρέα για κέντρο - η προέκταση της Εθνικής Αντιστάσεως;
Νεκροταφείο Καισαριανής. Ναι, η ρεματιά αυτή είναι, που ονομάζεται Ηριδανός ή Φάραγγα Καισαριανής.
Πέρασα εχθές το απόγευμα με το μηχανάκι και παρατήρησα πως απέναντι από το νεκροταφείο - στον κεντρικό δρόμο - υπάρχει γέφυρα και από κάτω πρέπει να ξεκινά την διαδρομή του ο Ιλισός!
Κάποια μέρα ίσως το περπατήσω λίγο μέσα.
Πάντως εκεί νερά δεν μαζεύονται ούτε πιστεύω να μαζευόντουσαν ποτέ. Παρόλα αυτά στην αρχαιότητα φαίνεται πως το ποτάμι είχε μόνιμα νερά.
Από που να ερχόντουσαν άραγε, αφού δεν υπάρχουν πηγές στον Υμμητό; Τέλος πάντων.
Από εκεί ξεκινάει(δες και φωτογραφία Ν. 3)
Κύριε ανυπόγραφε, που περνιέσαι για έξυπνος: αν ήσουν, θα καταλάβαινες ότι συνέβησαν αυτά που θα σου πω. Κατ' αρχήν φυσικά και γνωρίζω ότι η φωτογραφική μου μηχανή κρατάει ημερομηνίες και ώρες. Και αφού το θέλεις, άκου λοιπόν πως έχουν τα πράγματα, που νομίζεις ότι ανακάλυψες λαβράκι: Οι φωτογραφίες είναι τραβηγμένες από ΤΡΕΙΣ επισκέψεις. Η πλήρης διάσχιση πραγματοποιήθηκε στις 18/10/2011 ξεκινώντας ώρα 12.08 από την Καισαριανή και καταλήγοντας ώρα 4.38 στην Καλλιθέα. ΕΠΑΝΑΛΗΦΘΗΚΕ διάσχιση του τμήματος Καλλιθέα - Καλλιμάρμαρο με επιστροφή στις 16/7/2012 (3.28 με 7.28) για επανέλεγχο κάποιων σημείων και συμπληρωματική φωτογράφιση. Και βέβαια έχω κάνει επιλογή φωτογραφιών από τις δύο επισκέψεις, ώστε να δημοσιευτούν οι καλύτερες! Επίσης, ξέχασες να παρατηρήσεις (σου ξέφυγε) ότι οι δύο τελευταίες φωτογραφίες έχουν ληφθεί εξωτερικά στις 15/5/2012 (5.42). Προς ικανοποίηση των άπιστων και ηλιθίων ταυτόχρονα Θωμάδων σαν εσένα, υπάρχει ΟΛΟ ΤΟ ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΑΠΟΣΤΑΛΕΙ ΜΕΣΩ Mail σε οποιονδήποτε αμφιβάλλει, αρκεί να το ζητήσει επωνύμως και όχι κρυμμένος πίσω από τη μάσκα του ανωνύμου. Λοιπόν, για να τελειώνουμε ανώνυμε - επώνυμε: αν με γνωρίζεις προσωπικά θα ξέρεις ότι η ειλικρίνεια είναι κάτι που με χαρακτηρίζει, και το ψέμα στοιχείο που το απεχθάνομαι. Τι σε συμβουλεύω επιστήμονα: κατ' αρχήν ΜΑΘΕ ΝΑ ΓΡΑΦΕΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΑ γιατί τα ορθογραφικά και τα συντακτικά μου προκαλούν αλλεργία, και κατά συνέχεια πριν προσπαθήσεις να παραστήσεις τον έξυπνο, όντας σίγουρος για την "αποκάλυψή" σου και το "ξεσκέπασμά" μου, σκέψου ότι υπάρχει και η περίπτωση να κάνεις λάθος. Και μάλιστα όταν το λάθος συμπέρασμα προκύπτει μετά από τόση μελέτη που φαίνεται ότι έριξες πάνω στις φωτογραφίες μου, αυτό σημαίνει ότι η νοημοσύνη σου είναι περιορισμένη. Συγχαρητήρια λοιπόν που ανακάλυψες ότι δεν πήγαμε μόνο μια φορά στον Ιλισό, και έχε υπόψη σου ότι θα ακολουθήσουν και άλλες. Έχεις τα κότσια να ακολουθήσεις; Σε προ(σ)καλώ δημοσίως λοιπόν, το mail της σελίδας είναι ανοικτό και περιμένω εκεί ΕΠΩΝΥΜΑ την απάντησή σου. Όσο για το αν χάσαμε ή όχι την αξιοπιστία μας, αυτό άσε να το κρίνει κανένας άλλος, που μπορεί να καταλάβει τι κάνουμε. Έλα να κάνουμε μαζί ξανά τη διαδρομή! ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΔΕΥΤΕΡΑΙΟΣ
ΑΝΥΠΟΓΡΑΦΕ... Το να κάνεις τον ''έξυπνο'' από την καρέκλα του υπολογιστή σου , κρυμμένος πίσω από την ανωνυμία σου, όχι μόνο δεν σε τιμά αλλά σε ξεβρακώνει.
Ειλικρινά πιστεύω, ότι άλλο είναι το πρόβλημα σου. Έχεις πόνο για κάτι; Κάποιο τσούξιμο ίσως; Πες βρε ''παιδί μου'', κάτι θα σε πονάει, δεν μπορεί τόση χολή από έναν ''άγνωστο''... Όπως εσύ είσαι γνώστης, όπως λες της τεχνολογίας, έτσι και εμείς έχουμε τις άκρες, για να ξέρουμε την '' τρύπα που μπήκε το φίδι...''. Θα πρέπει πραγματικά να είσαι μέγας ηλίθιος για να κάτσεις να γράψεις όλα αυτά χωρίς να υπάρχει η ουσία του αποτελέσματος των ''αποδεικτικών στοιχείων'' που βρήκες.
Αναρωτιέμαι τελικά αν εκτός από τις φόρμες που φοράς ενίοτε... Φοράς και τίποτα στριγκάκια από μέσα. Και το λέω αυτό γιατί επέλεξες να ρίξεις τα βέλη σου κρυμμένος και όχι με όνομα και επώνυμο όπως έκανε ο Παναγιώτης...Περιμένω να δεχτείς την πρόσκληση του Πάνου, διαφορετικά να παραμείνεις στην βρωμερή σου τρύπα...
Αλέξανδρος Γλαράκης
Δεκτή η συγνώμη μεν, αλλά η άποψή σου παραμένει ίδια; Μικρέ, σύνελθε και κατάλαβε ΟΤΙ ΔΕΝ ΓΡΑΦΟΝΤΑΙ ΨΕΜΑΤΑ ΣΕ ΑΥΤΟΝ ΤΟΝ ΙΣΤΟΤΟΠΟ. Σου είπα το υλικό από την πλήρη διάσχιση στη διάθεσή σου, αν και αν (χωρίς λόγο) καθίσεις να κάνεις την ίδια δουλειά πιο προσεκτικά θα διαπιστώσεις ότι έγιναν όπως σου τα έγραψα. Παρ' όλα αυτά εφ΄οσον εξακολουθείς να πιστεύεις ότι είμαι ψέυτης -κάτι για το οποίο με κατηγόρησες δημόσια εκθέτοντάς με, δημιουργώντας λανθασμένες εντυπώσεις σε κάθε αναγνώστη που θα διαβάσει- μην ξαναεπισκεφτείς αυτόν τον ιστότοπο. Εδώ μπαίνουν όσοι θέλουν να ΕΝΗΜΕΡΩΘΟΥΝ σχετικά με τα όσα δημοσιεύουμε. Η ανάρτηση που ΕΣΥ έκρινες ψευδή και παραπλανητική, αποσκοπεί στην πληροφόρηση των ενδιαφερόμενων, και όπως θα διαβάσεις και στο πρώτο σχόλιο από κάτω της έχει αναδημοσιευτεί σε σελίδα επιστημονικής ομάδας του Πολυτεχνείου. Η δημοσίευση δεν είχε στόχο τον εντυπωσιασμό και το να υπερηφανευτούμε για αυτό που έγινε. Κατάλαβες; Επειδή όμως είναι παράλογο να "απολογούμαι" για κάτι που δεν έκανα, το θέμα σταματά εδώ, οι εξηγήσεις δόθηκαν και δεν θα τις επαναλάβω. Ήσουν κακοπροαίρετος εξ' αρχής και ακόμα δεν μας εξήγησες το λόγο. Προσπάθησες να διαψεύσεις τα λεγόμενα με υποτιθέμενη έρευνα, η οποία ήταν ελλειπής και κάκιστη, γιατί κατέληξες σε λάθος συμπεράσματα. Γιατί αυτή η δυσπιστία αλήθεια; Τι σχέση σχέση πάθους έχεις εσύ με τις στοές της Αθήνας; Από που ενημερώνεσαι; Γιατί θεώρησες ότι λέω ψέματα; Γιατί το θεώρησες πρώτα, κι έπειτα προσπάθησες να το αποδείξεις (ανεπιτυχώς). Ξέρεις ποιοι είμαστε και τι κάνουμε; Τι εκπαιδευτικό υπόβαθρο έχουμε; Πρακτικό και επιστημονικό. Αν δεν ξέρεις ενημερώσου. Όλα υπάρχουν μέσα στην ιστοσελίδα.Έχουμε κάνει πολύ δυσκολότερες εξερευνήσεις από τη διάσχιση του Ιλισού, γιατί να μην ολοκληρώσουμε δηλαδή τη διαδρομή; Και η επόμενη επίσκεψη που σε έβαλε σε σκέψεις, από την οποία προέρχονται κάποιες φωτογραφίες, δεν έγινε έπειτα από τρεις μήνες που λες, σου έγραψα τις ημερομηνίες, αν και δεν ήμουν υποχρεωμένος. Κάτσε και δες τες αφού το θέλεις. Υ.Γ. Θα μπορούσα να μην είχα δημοσιεύσει το σχόλιό σου να ξέρεις, αλλά παρά τις τόσες άδικες προσβολές και κατηγορίες που μου απεύθυνες, θεωρώ ότι όλες οι γνώμες πρέπει να δημοσιεύονται. ΟΜΩΣ ΕΧΕΙΣ ΑΔΙΚΟ ΚΑΙ ΦΡΟΝΤΙΣΕ ΝΑ ΕΠΑΝΟΡΘΩΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΟΣΑ ΕΓΡΑΨΕΣ. Παναγιώτης Δευτεραίος. (Και την αξιοπρέπειά σου τη λάσπωσες ο ίδιος. Εξ' άλλου ανώνυμος είσαι τι σε νοιάζει; Εσύ έκανες το ίδιο απέναντι στο blog σε πολύ χειρότερο βαθμό, δημοσίως και χωρίς να έχεις δίκιο.)
Πολύ ενδιαφέρον άρθρο,αλλά ο χάρτης διαδρομής γιατι δεν δειχνει Καισαριανή,Ιλισια(δεύτερη φωτογραφία)?Αναρωτιέμαι,στη συμβολή των οδών Ταξίλου και Ούλοφ Πάλμε,εντός ορίων πανεπιστημιούπολης, τον χειμώνα με εντονη βροχόπτωση κρατάει νερά,μου έχουν πει οτι εκει περνουσε ο Ιλισός,έχει καμιά σχέση?Κάποιος που δεν είναι μέλος της Αστικής σπηλαιολογίας μπορεί να σας ακολουθήσει σε μιά διαδρομή?Ευχαριστώ πολύ,
Γεωργία, ο χάρτης της 2ης φωτογραφίας δεν είναι αναλυτικός και περιλαμβανει την πορεία του (τότε) ποταμού από τις περιοχές του κέντρου κυρίως. Δες παρακάτω αναλυτικότερο χάρτη στον οποίο υπάρχει η μωβ διακλάδωση Καισαριανής - Ιλισίων (νότια όρια Πανεπιστημιούπολης). Πλέον διέρχεται υπόγεια και από εκεί. Οσο για να μας ακολουθήσεις... Πολλές από τις εξερευνήσεις απαιτούν ειδική εκπαίδευση και κάποια εμπειρία, είναι επικίνδυνα γενικώς... Πάντως μπορούμε να το συζητήσουμε από κοντά, στην επόμενη συνάντηση που θα κάνουμε και θα ανακοινωθεί εδώ σύντομα. Π.Δ.
Θερμά συγχαρητήρια σε όλους για τις έρευνές σας και καλή συνέχεια σε ό, τι κάνετε. Είχα κάνει κι εγώ τη διαδρομή αυτή (Καισαριανή προς Καλλιθέα) το καλοκαίρι του 2001. Μου ξυπνήσατε ενδιαφέρουσες αναμνήσεις που με βάζουν σε πειρασμό να ξεκινήσω και πάλι τις υπόγειες "βόλτες", αυτή τη φορά με την παρέα σας! Μπορείτε να επισκεφθείτε το ιστολόγιό μου : katakomvi.blogspot.com, να δείτε κάποιες δημοσιεύσεις μου και φυσικά να χρησιμοποιήσετε ελεύθερα ότι επιθυμείτε από το υλικό αυτό!
Με εκτίμηση
Μάριος Κ. Μαμανέας
Μάριε,
Σε ευχαριστούμε για τα καλά σου λόγια και για την ενημέρωση για το ιστολόγιο. Δεν γνώριζα ότι είναι δικό σου, αλλά μου ήταν γνωστό γενικότερα, Από όσο θυμάμαι, τα λέμε και στο Facebook. Αν θέλεις να τα πούμε από κοντά, σε περιμένουμε στη σημερινή (25/3) συνάντησή μας στους Αμπελοκήπους (δες σχετική ανακοίνωση).
Καλή συνέχεια,
Παναγιώτης Δευτεραίος
Κύριοι σας ευχαριστώ ειλικρινά για αυτό το άρθρο, από πολύ μικρός άκουγα για τον Ιλισσό που καλύφθηκε, άκουγα από παλιούς κατοίκους για τα γεφυράκια του Ιλισσού, μένω στην Μιχαλακοπούλου από το 1983, και πάντα έψαχνα και ήθελα να μάθω τι ακριβώς συνέβη με αυτό το ποτάμι και εντελώς ξαφνικά οδηγήθηκα μέσω του FB, και συγκεκριμένα από την ομάδα ΑΘΗΝΑ-ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΟΙ στο ιστολόγιό σας. Έχω μείνει εμβρόντητος ςιλικρινά και θα ήθελα να σας παρακαλέσω-γνωρίζοντας την δυσκολία του εγχειρήματος και τη έλλειψη εμπειρίας από μέρους μου- να συμμετάσχω σε κάποια μελλοντική σας επανάληψη της υπόγειας αυτής διαδρομής. Σας ευχαριστώ και πάλι μου δώσατε μεγάλη χαρά! Κανδηλιώτης Κωνσταντίνος
Θερμά συγχαρητήρια για τη σπουδαία πρωτοβουλία (και για τα...κοχόνες σας).
Το παραδέχομαι, ζηλεύω.
Αυτό που θέλω να πω εγώ είναι προσοχή γιατί σε αυτούς τους χώρους δημιουργούνται αέρια, πολλές φορές δηλητηριώδη ή και εύφλεκτα - εκρηκτικά. Οι άνθρωποι που δουλεύουν σε αυτούς, χρησιμοποιούν κατάλληλο εξοπλισμό για τον εντοπισμό τους. Αν εσείς παίρνετε τις κατάλληλες προφυλάξεις δεν είναι σίγουρο ότι θα τις πάρουν και όσοι διαβάσουν το άρθρο και στην συνέχεια επιχειρήσουν την διαδρομή. Οπότε καλό θα ήταν να αναφερθεί.
Σε δίκτυα ομβρίων όπως ο Ιλισός -κατά κανόνα- δεν έχουμε δηλητηριώδη αέρια. Αυτά (π.χ. υδρόθειο) αναπτύσσονται σε παντορροϊκά δίκτυα, στα οποία δεν υπάρχει πρόσβαση. Η διαδρομή έγινε χωρίς κάποια σχετική πρόληψη και δεν υπήρξε κανένα πρόβλημα, πέραν της οσμής, όπως και σε άλλες αντίστοιχες επισκέψεις. Αυτό, βέβαια, δεν αποτελεί παρότρυνση σε κανέναν να εκτελέσει τη διαδρομή, καθώς εγκυμονεί άλλους σοβαρούς κινδύνους: τραυματισμό από πτώση, μόλυνση, κ.λπ. Μέχρι σήμερα πάντως δεν μας έχει αναφέρει κανείς ότι ολοκλήρωσε τη διαδρομή, καθώς είναι εγχείρημα δύσκολο, με παράγοντες που σε αποτρέπουν να συνεχίσεις πέρα από κάποια σημείο. Π.Δ.
Συγχαρητήρια για το άρθρο σας. �
Πολυ ενδιαφερον...μενω στα συνορα Παγκρατιου Καισαριανης και περναω επι καθημερινης βασης απο την εθν.αντιστασεως κ προς αττικη οδο και εχω δει το συγκεκριμενο σημειο που αναφερετε ως αφετηρια....θα ηθελα να μπορουσα κι εγω να ακολουθουσα σε μια τετοια διαδρομη....εχω ασχοληθει παλαιοτερα με σπηλαιολογια επι εποχης Ε.Σ.Ε. και εχω κατεβει στο σπηλαιο της μονης αστεριου στο δασος της καισαριανης στον υμηττο...ειναι ενα μικρο βαραθρακι....πολυ καλο αρθρο😊
Οι ανυπόγραφοι να κάτσουν σπίτια τους καινα γνωρίζουν οτι δικαίωμα για σχόλια έχουν μόνο όσοι τρώνε τις ώρες τους στα υπόγεια για να παρουσιάσουν έρευνες σε κάτι ανθρωποειδή σαν κι εσένα.Ωραιά δουλειά,συγχαρητήρια απο HRT.
Γεια σας Εμείς ημαστε 12χρονη παρέα και πήγαμε μέσα στο τούνελ μπήκαμε από την είσοδο του γούδιου από την μικρή Όχι την μεγαλη μετά από από 30 λεπτά φτάσαμε στα Σκαλια αλλά φοβηθήκαμε και δεν μπήκαμε αλλα έχουμε ακούσει ότι υπάρχει μετά από εκεί διασταυρώσει Που σε οδηγεί η στο τούνελ της πανεπιστημιούπολη Φάληρο η νεκροταφεία παριπηπτοντος έχουμε μπει και στο τούνελ της πανεπιστημιούπολη λένε ότι ήταν όπερα αυτά για τωρα(α και οταν μπήκαμε στο τούνελ του γούδιου κάπου μέσα βρήκαμε μια κούκλαμε αίμα αλλά την πρώτη φορά όταν είχαμε μπει Δεν την είχΑμε δει και πολλά τρομακτικά γραφιτι)
Δημοσίευση σχολίου