Αναρτήσεις
Βγαίνοντας από τον οικισμό του Γραμματικού στην επαρχιακή οδό Μαραθώνα Καπανδριτίου, μετά τη δεύτερη μεγάλη στροφή, στα δεξιά, ένας παλιός χωματόδρομος μας οδηγεί στην τοποθεσία των ορυγμάτων. Η προειδοποιητική πινακίδα ΠΡΟΣΟΧΗ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΑΦΑΝΗ ΟΡΥΓΜΑΤΑ ΠΑΛΙΩΝ ΜΕΤΑΛΛΕΙΩΝ, “βάφτισε” τα ορύγματα «αφανή», αφού επικράτησε να αναφέρονται έτσι. Ο χαρακτηρισμός ΑΦΑΝΗ ανήκει στον προειδοποιητικό χαρακτήρα της πινακίδας, επειδή είναι πραγματικά επικίνδυνο να περπατά στην περιοχή κάποιος που δε γνωρίζει ότι υπάρχουν παντού τρύπες, πηγάδια και ορύγματα, πολλά από τα οποία είναι καλυμμένα με βλάστηση, εκτεθειμένος στον κίνδυνο να βρεθεί μέσα σε απρόσμενα βαθιά χάσματα.
Τα ιταλικής κατασκευής μεταλλεία σιδήρου του Γραμματικού ανήκαν στην οικογένεια Σούτσου, ενώ η μαρτυρία ενός ντόπιου ηλικιωμένου μάς αναφέρει και κάποια Αγγλική Εταιρεία. Ξεκίνησαν να λειτουργούν γύρω στο 1880 διαθέτοντας ατελείωτου μήκους γαλαρίες σε διάφορα επίπεδα, βαθιά κάθετα φρέατα, γέφυρες, ενώ το δίκτυο της σιδηροδρομικής γραμμής που ξεκινούσε από την τοποθεσία, έφτανε -σύμφωνα με διαφορετικές πηγές- μέχρι Ραμνούντα, ως το Σέσι ή και τον Λιμνιώνα, μεταφέροντας το μετάλλευμα στα πλοία.
Η συστηματική λειτουργία των εγκαταστάσεων πρέπει να εγκαταλείφθηκε γύρω στο 1920, καθώς η λειτουργία τους κρίθηκε ασύμφορη. Κατά άλλους, λειτούργησαν μέχρι και το 1930, ενώ οι ντόπιοι διηγούνται ότι στα χρόνια της κατοχής (1940) από τη σιδηροδρομική γραμμή, εκτός από μετάλλευμα, φυγαδεύτηκαν άνθρωποι και περιουσίες. Επομένως, βάσει των μαρτυριών, τα μεταλλεία ίσως χρησιμοποιήθηκαν περιστασιακά και κατά τις δεκαετίες 1920, 1930, 1940, ενώ λειτουργούσαν τακτικά τη δεκαετία του 1910, κάτι που πιστοποιείται και από χαραγμένες επιγραφές στον πυθμένα ενός μεγάλου πηγαδιού των εγκαταστάσεων, όπου αποδεικνύεται η παρουσία ανθρώπων εκεί σίγουρα μέχρι και το 1914.
Έχοντας επισκεφτεί πριν από 3-4 χρόνια, ένα από τα μεγάλα ανοικτά ορύγματα των μεταλλείων παρέα με τους Αλέξανδρο Τσεκούρα και Απόλλωνα Θρασυβουλίδη, αυτή τη φορά επιχειρήσαμε κατάβαση σε ένα διαφορετικό σημείο που μας υπέδειξε ο Γιώργος Πορτοκάλογλου.
Μετά την κάθοδο λοιπόν σε ένα άλλο όρυγμα, και περνώντας
κάτω από την “επική” εντυπωσιακή είσοδο, βρεθήκαμε σε ένα σπηλαιώδη χώρο γύρω
στα 25 μέτρα βαθύτερα από την επιφάνεια, στο βάθος του οποίου ξεκινούσαν
κάποιες στοές με διακλαδώσεις που οδηγούσαν και σε άλλα 2 ή 3 κάθετα
κατεβάσματα (πηγάδια).
Στην αρχή όμως του επιπέδου αυτού, στην κατάληξη
της αρχικής μας καθόδου (όπου και ένα παλιό βαγονέτο) υπήρχαν 2 μεγάλα
κατεβάσματα προς τα κάτω, που κατέληγαν και τα δύο σε έναν άλλο ακόμη
χαμηλότερο και μεγαλύτερο σπηλαιώδη χώρο.
Κατεβήκαμε από το αριστερό περίπου άλλα 25 μέτρα, χρησιμοποιώντας σχοινί που εξασφαλίσαμε στις αγκυρώσεις που ήδη υπήρχαν στο βράχο, τοποθετημένες από το σύλλογο ΣΠ.ΕΛ.Ε.Ο.
Ένας μεγάλος εντυπωσιακός λιθόκτιστος
υποστηρικτικός τοίχος, τεχνικό έργο μιας άλλης εποχής, δημιουργούσε μια
ατμόσφαιρα επιβλητική... Σε άλλα σημεία, και πάλι για στήριξη, υπήρχαν ξύλα σφηνωμένα κάθετα ανάμεσα στα τοιχώματα.
Από τη μία πλευρά της αίθουσας και παράλληλα με το βράχο, ο χώρος του “σπηλαίου” κατέληγε σε μια άκρη όπου στο δάπεδο υπήρχε ένα επίσης εντυπωσιακό ορθογώνιο άνοιγμα πηγαδιού με διαστάσεις διατομής περίπου από 2 μέχρι και 4 μέτρα.
Το πηγάδι αυτό διέθετε βάθος 100 μέτρων! Ήταν κεντρικό φρέαρ κατάβασης στις στοές των χαμηλότερων επιπέδων του μεταλλείου.
Κατεβαίνοντας προς τα κάτω συναντούσαμε σε διάφορα επίπεδα γαλαρίες, άλλες μεγαλύτερες που καταλάμβαναν όλη τη διάσταση της διατομής, άλλες μικρότερες, σε κάποιες από τις οποίες υπήρχαν ράγες, διακλαδώσεις άλλων στοών, άλλα μικρότερα κάθετα πηγάδια κ.λπ.
Μπροστά μας εμφανίζονταν, καθώς κατεβαίναμε πάνω στο σχοινί, τα επίπεδα του μεταλλείου σε μια εκπληκτική κάθετη τρισδιάστατη τομή!
Νομίζω πως θα μέτρησα γύρω στα επτά διαφορετικά
επίπεδα γαλαριών στα τοιχώματα του πηγαδιού, μαζί και με τη στοά που ξεκινούσε
από τον πυθμένα. Η στοά εκείνη ήταν πλημμυρισμένη με νερό, κάτι
μάλλον δικαιολογημένο για την εποχή (Μάρτιος 2013).
Αν μετρήσουμε δε και το επίπεδο από το οποίο ξεκινήσαμε την κατάβαση και ένα ή δύο ακόμη επίπεδα προς τα πάνω μέχρι την επιφάνεια (το πηγάδι έβγαινε στην επιφάνεια, βλέπαμε ουρανό!), το σύνολο των επιπέδων ίσως να φτάνει και τα εννέα με δέκα!
Χαρακτηριστικές ήταν οι διπλές τετράγωνες εσοχές
που υπήρχαν (ανά δύο) στα απέναντι τοιχώματα σε κάθε στάθμη που υπήρχε στοά.
Αυτές προφανώς στήριζαν τις ξύλινες δοκούς στις οποίες θα πατούσαν τα επίπεδα
στάσης του ανελκυστήρα, για τον οποίο όμως δεν έχει σωθεί κάποιος μηχανισμός
που να δείχνει τον τύπο και τη λειτουργία του.
Πρόκειται πάντως σίγουρα για κεντρικό φρέαρ προσωπικού, καθώς στο βυθό του πηγαδιού (στα –150 μ. περίπου από την επιφάνεια) υπήρχαν (στο δεξί τοίχωμα της στοάς) χαράγματα από εργάτες με τα αρχικά τους και κάποια χρονολογία. Διαβάσαμε 1910, 1911, 1914.
Στη βάση του αριστερού τοιχώματος
κρυμμένη κάτω από πέτρες, βρέθηκε μία σκουριασμένη ρόδα από βαγονέτο.
Στο βυθό του πηγαδιού, το μοναδικό σημάδι ζωής που έγινε αντιληπτό, κατά τη σύντομη παραμονή μας εκεί.
Ανεβαίνοντας, συναντήσαμε κι άλλες στοές στα τοιχώματα, που δεν είχαμε αντιληφθεί κατά την κατάβαση... Το εύρος του μεγέθους του μεταλλείου μοιάζει ατελείωτο!
Εν τέλει, η εξερεύνηση όλων αυτών των στοών θα
πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο μιας άλλης αποστολής, για να διαπιστωθεί κατά
πόσο εκτείνονται, και αν τα ενδιάμεσα επίπεδα επικοινωνούν μεταξύ τους (κάποια
σίγουρα επικοινωνούν).
Να αναφέρουμε τέλος, ότι στο επίπεδο όπου
ξεκίνησε η κατάβαση στο πηγάδι, αλλά από την αντίθετη πλευρά της αίθουσας και
λίγο χαμηλότερα, ξεκινάει μια άλλη στοά που καταλήγει σε άλλες οριζόντιες και
κάθετες συνέχειες, και είναι εντυπωσιακά όμορφα στολισμένη με λευκό σταλακτιτικό
διάκοσμο και συνεχή ροή νερού που έχει καταφέρει να σχηματίσει ουσιαστικά μέσα
σε μερικές μόνο δεκαετίες, ένα κρυστάλλινο περιβάλλον που είναι περισσότερο
συνηθισμένο σε φυσικά σπήλαια. Στο δάπεδο της αρχικής στοάς υπήρχαν, εκτός από
λευκοί σχηματισμοί (γκουρ) μέσα σε νερά, επίσης και ίχνη από ράγες, ενώ σε
κάποιο σημείο της οροφής της, δύο κοιμώμενες νυκτερίδες! Σας αφήνουμε να απολαύσετε τις φωτογραφίες:
Θετική εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι στο ρυθμιστικό σχέδιο Αθήνας / Αττικής (ΡΣΑ) 2021 (Ιανουάριος 2012), στην ανάδειξη περιοχών πολιτισμού, τουρισμού και αναψυχής Ανατολικής Αττικής, συμπεριλαμβάνονται τα Μεταλλεία Σιδήρου στο Γραμματικό, και η επανάχρηση της γραμμής μεταφοράς! Ένα από τα διασωζόμενα σε άριστη κατάσταση μνημεία της γραμμής αυτής, είναι η τοξωτή πέτρινη σιδηροδρομική γέφυρα που κατασκεύασε το 1892 ο Hatton, αρχικός κατασκευαστής του Οδοντωτού των Καλαβρύτων.
Κείμενο, φωτογραφίες: Παναγιώτης Δευτεραίος
Δραστηριότητα: αστική σπηλαιολογία (urban speleology)
Συμμετείχαν: Γεωργία Μπουρμπούλη, Ιωάννης Αθάνατος, Παναγιώτης Δευτεραίος
Πληροφορίες κειμένου: 1. Εφημερίδα "Τα Νέα" (από ένα βίντεο του Βασίλη Βασάλου), 2. "Οι Ελληνικοί Σιδηρόδρομοι", Σύλλογος Φίλων του Σιδηροδρόμου, εκδόσεις Μίλητος, 3. Σχέδιο Νόμου ΡΣΑ Αθήνας / Αττικής 2021, Υ.Π.Ε.Κ.Α., Ιανουάριος 2012, 4. Πηγές διαδικτύου (κινήσεις ενάντια στη δημιουργία του ΧΥΤΑ), ενδεικτικά εδώ, 5. Μαρτυρίες
Ευχαριστούμε ιδιαιτέρως τον Γιώργο Πορτοκάλογλου (ΣΠ.ΕΛ.Ε.Ο) για τις οδηγίες εντοπισμού της εισόδου, και για τις πληροφορίες που σχετίζονταν με τη μορφολογία των διαδρομών που ακολουθήσαμε (μήκη, βάθη, ιδιαιτερότητες, αρματώματα, κ.λπ.), βάσει των οποίων καταλήξαμε στην ποσότητα του εξοπλισμού που έπρεπε να έχουμε μαζί μας.
Πηγή: ΑΣΤΙΚΗ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑ
3 σχόλια:
Καλησπέρα,
για το ιστορικό, στο ΣΠ.ΕΛ.Ε.Ο. τα μεταλλεία υπέδειξε για πρώτη φορά το μέλος μας Βασίλης Βασάλος το 2008. Από τότε το επισκεφτήκαμε κάποιες φορές και τελικά το μεγάλο πηγάδι το κατέβηκε για πρώτη φορά η Χάρις Νικολαΐδου (το πάτωσε) στις 23-10-2011 σε αποστολή που συμμετείχαν οι: Βασίλης Βασάλος, Γιώργος Καρακύρης, Γιώργος Κατσιαβός και Χάρις Νικολαΐδου (όλοι μέλη του ΣΠ.ΕΛ.Ε.Ο. Ήταν η 3η απόπειρα κατάβασης. Στην 1η δεν είχαμε αρκετά βίσματα για να το αρματώσουμε χωρίς να τρίβει το σκοινί, στη 2η που έγινε η απόπειρα από τον Γ. Κατσιαβό δεν μας έφτασε το σκοινί και τελικά την 3η φορά είμασταν πλήρως εξοπλισμένοι. Ένα βιντεάκι από την κατάβαση θα δείτε στο http://www.youtube.com/watch?v=ZY05y49nTq0
Κι ένα ακόμα βιντεάκι από τον Βασίλη Βασάλο στο http://www.youtube.com/watch?v=2uBefoPOOsw
Ευχαριστούμε!
Δημοσίευση σχολίου