Αναρτήσεις
Το Κορωπί, στους ανατολικούς πρόποδες του Υμηττού, είναι μία από τις πιο "πλούσιες" σε υπόγεια ευρήματα περιοχές της Ανατολικής Αττικής, καθώς κατοικείται από τα βάθη της αρχαιότητας, γεγονός που δίνει περισσότερη αξία σε οτιδήποτε υπάρχει στο υπέδαφος.
Η αναζήτηση των υπογείων στοών του Κορωπίου και των υπολοίπων περιοχών των Μεσογείων και της Ανατολικής Αττικής, ξεκίνησε μερικά χρόνια πριν όταν, εκτός από τις γνωστές και πολυάριθμες σήραγγες των πολυδαίδαλων μεταλλευτικών εγκαταστάσεων της Λαυρεωτικής, αρχίσαμε να εντοπίζουμε και να επισκεπτόμαστε υπόγεια υδραγωγεία (Κορωπί, Γλυκά Νερά, Ανάβυσσος, Κερατέα, Πικέρμι, Ν. Μάκρη, κ.α.), μεμονωμένες μεταλλευτικές στοές (Γλυκά Νερά, Σούνιο, Κερατέα, Γραμματικό, Μακρόνησος), γερμανικά πολεμικά καταφύγια (Ραφήνα, Σούνιο). Σήμερα έχει ολοκληρωθεί ήδη ένας κύκλος εξερευνήσεων με τη συνεργασία των Εφορειών Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής και Παλαιοανθρωπολογίας Σπηλαιολογίας, πραγματοποιώντας επισκέψεις σε αρκετά σημεία υπόγειου ενδιαφέροντος τα οποία ήταν στα αρχικά σχέδια για το Κορωπί. Έτσι, μέσω καταβάσεων σε αρκετά φρέατα (πηγάδια) γνωρίσαμε τρία αρχαία υπόγεια υδραγωγεία και επισκεφτήκαμε κάποια σπήλαια και σπηλαιοβάραθρα, εκ των οποίων ένα πιστεύεται ότι διευρύνθηκε από αρχαίες εργασίες εξόρυξης μεταλλεύματος, και ένα άλλο μικρότερο εντοπίστηκε κατά τις εργασίες διάνοιξης σύγχρονων σηράγγων σχετικών με έργα οδοποιΐας, και το έχουμε ήδη παρουσιάσει σε παλαιότερη ανάρτηση (βλ. ετικέτα "ΚΟΡΩΠΙ").
Στο πρώτο αυτό μέρος του αφιερώματός μας στο Κορωπί θα σας ξεναγήσουμε στις υπόγειες στοές δύο εκ των αρχαίων υδραυλικών έργων της ευρύτερης περιοχής, που συνδέονται με μερικά γνωστά ή άγνωστα πηγάδια του Κορωπίου.
Διαβάστε τη συνέχεια εδώ
Στον Υμηττό μαρτυρείται η ύπαρξη πηγών, των οποίων η εκμετάλλευση, η μεταφορά δηλαδή του νερού για τις ανάγκες των κατοίκων των παρυφών του βουνού, ανιχνεύεται ανασκαφικά με την αποκάλυψη υδραγωγείων. Τμήματα υδραγωγείων έχουν εντοπισθεί σε αρκετά σημεία όπως για παράδειγμα το πηγάδι του Τόχι ή το υδραγωγείο στην περιοχή Χαλιδού. Ο εντοπισμός τους στη σύγχρονη εποχή ξεκινάει από τα τέλη του 19ου αιώνα, όπως μας πληροφορούν τα παρακάτω αποσπάσματα από εφημερίδες της εποχής, που δημοσιεύτηκαν την ίδια ημέρα και προφανώς αναφέρονται στο ίδιο γεγονός.
Αιών, αρ. φύλ. 5097, 05.10.1887: 4
Παρὰ τὸ χωρίον Κορωπὶ ἀνεκαλύφθη ὕδωρ διαυγὲς καὶ εὔγεστον ἀρχαίου ρωμαϊκοῦ ὑδραγωγείου, συμποσούμενον εἰς μίαν ὀκάν, ὅπερ θέλει μετοχετευθῆ εἰς τὸ χωρίον Κορωπὶ δαπάναις τῆς Κοινότητος.
Νέα Εφημερίς, αρ. φύλ. 278, 05.10.1887: 2
Ἔξω τοῦ χωρίου Κορωπὶ τοῦ δήμου Κρωπίας ἀνεκαλύφθησαν πρὸ ἡμερῶν φρεάτιά τινα ἀναβλύζοντα ὕδωρ διαυγὲς καὶ εὔγεστον. Ὁ κ. νομάρχης παρεκάλεσε τὸν ἐπὶ τῶν ὑδραυλικῶν τοῦ δήμου μηχανικὸν κ. Ἠλ. Ἀγγελόπουλον νὰ μεταβῇ ἐπὶ τόπου πρὸς ἐξέτασιν τοῦ ὕδατος τούτου. Ὁ κ. Ἀγγελόπουλος ἐπανελθὼν ἀνέφερεν, ὅτι τὰ φρεάτια ταῦτα, ἅτινα ἀνεσκάφηκαν ἐπιμελείᾳ τοῦ κ. δημάρχου, ἀποτελοῦσι μέρος μεγάλου ἀρχαίου ὑδραγωγείου καὶ ὅτι τὸ ὑπάρχον νῦν ὕδωρ συμποσοῦται εἰς ἡμίσειαν ὀκὰν καὶ ὅτι δύναται τοῦτο μετὰ τὴν ἀποκάθαρσιν τοῦ μέρους νὰ ἀνέλθῃ καὶ εἰς μίαν, ποσότητα ἱκανὴν διὰ τὰς ἀνάγκας τοῦ εἰρημένου χωρίου. Ὅμοια φρέατα ἀνηγγέλθη, ὅτι ἀνεκαλύφθησαν καὶ εἰς τὸ χωρίον Λιόπεσι τοῦ αὐτοῦ δήμου καὶ πρὸς ἐξέτασιν παρεκλήθη νὰ μεταβῇ ὁ αὐτὸς μηχανικός.
Τα παλιά αυτά δημοσιεύματα πιθανότατα αναφέρονται στο υδραγωγείο του Τόχι, για το οποίο θα μιλήσουμε στο Β΄ μέρος του αφιερώματος σε επόμενη ανάρτηση, ενώ το έτερο υδραγωγείο στο Λιόπεσι, μάλλον είναι αυτό της Χαλιδούς το οποίο θα δούμε παρακάτω.
 |
| Χάρτης από την εργασία του Σ. Κόλλια σχετική με τα πηγάδια του Κορωπίου. Οι θέσεις "Βάραθρο" και "Τόχι" θα εξεταστούν στο Β΄ μέρος του αφιερώματος. |
Τα ιερά του Ομβρίου Διός και του Προοψίου Απόλλωνος
Ο Υμηττός, όπως τα σημαντικότερα βουνά της Ελλάδος εμφανίζεται ως κέντρο λατρείας. Η λατρεία του Δία ως θεού του ουρανού και γενικότερα των καιρικών μεταβολών, εξουσιαστή των νεφών και της βροχής, γινόταν συχνά πάνω στις κορυφές των βουνών, επειδή εκεί ψηλά μαζεύονταν τα πρώτα σύννεφα, σημάδι αλάθητο για τους ανθρώπους ότι θα βρέξει. Ο περιηγητής Παυσανίας μάς πληροφορεί ότι στον Υμηττό υπήρχε άγαλμα του Υμηττίου Διός και βωμοί του Ομβρίου Διός και του Προοψίου Απόλλωνος.
 |
| Ερείπια του ναού του Ομβρίου Διός |
Ο βωμός του Ομβρίου Διός τιμούσε και εξευμένιζε τον θεό, ώστε αυτός να χαρίζει ήπιες και έγκαιρες βροχές στη γεωργία. Οι αρχαίοι κάτοικοι της Αττικής προέβλεπαν τον καιρό, παρατηρώντας την κορυφή του βουνού. Ο Υμηττός λειτουργούσε δηλαδή ως βαρόμετρο, όπως αναφέρει ο Θεόφραστος στο «Περί σημείων, υδάτων και πνευμάτων». Η επιλογή της ψηλότερης κορυφής του βουνού για την τοποθέτηση των αγαλμάτων των θεών υπαγορευόταν από τις θρησκευτικές αντιλήψεις της εποχής: ο Υμήττιος Ζεύς έπρεπε να έχει ένα ανάλογο του Ολυμπίου θρόνου, για να επιβλέπει τους κατώτερους θεούς. Το άγαλμα εξάλλου του Προοψίου Απόλλωνα ήταν τοποθετημένο στην κορυφή από την οποία το πρώτο φώς της ημέρας έπεφτε στη Δυτική Αττική.
Πάνω λοιπόν στο οροπέδιο του Προφήτη Ηλία και εντός πολυγωνικού περιβόλου, βρίσκονται οι δύο ναοί, βωμός επί βράχου και πηγάδι ακόμα και σήμερα σε χρήση. Ο ναός του Διός, που σώζεται ορατός, είχε πρόναο, σηκό και οπισθόδομο. Καταστράφηκε στο τέλος του 6ου π.Χ. αι. και επισκευάστηκε το δεύτερο μισό. του 5ου αι. Αντίστοιχα, ο ναός του Απόλλωνος, ήταν τετράστυλος, αμφιπρόστυλος, δωρικός με οκταγωνικούς κίονες. Καταστράφηκε τον 3ο π.Χ. αι. από πυρκαϊά. Επί του ναού του Απόλλωνος, υπήρχε παλαιοχριστιανική βασιλική πάνω στην οποία έχει κτιστεί ο σημερινός μεταβυζαντινός ναός αφιερωμένος στον Προφήτη Ηλία, που φαίνεται στην επόμενη φωτογραφία.
 |
| Διακρίνονται μέλη των θεμελίων του αρχαίου κτίσματος |
Η σήραγγα του πηγαδιού του προφήτη Ηλία
Η επίσκεψη στο παραπάνω πηγάδι έγινε στις 22/12/2013, για επιβεβαίωση της πληροφορίας ότι ξεκινάει σήραγγα από τον πυθμένα του, και για τον καθαρισμό του από ξένα αντικείμενα που βρίσκονταν στο εσωτερικό του (ανασύρθηκαν δεκάδες μπουκάλια, κ.ά.). Μετρήσεις δεν είχα ευκαιρία να κρατήσω, αλλά θυμάμαι γύρω στα 10 μέτρα βάθος και άλλα τόσα περίπου το μήκος της σήραγγας.
 | |
| Ίχνη φθοράς από τα σχοινιά κατά τη χρήση συλλογής νερού |
 |
| Σήμερα υπάρχει χειροκίνητη αντλία για την εξαγωγή νερού από το πηγάδι |
Στην αρχή της στοάς υπάρχει τοίχωμα πρόχειρο και χαμηλό (περίπου στο μισό του ύψους) που μοιάζει να είχε το ρόλο υπερχειλιστή, δηλαδή να έπαιρνε νερό η σήραγγα μόνο όταν η στάθμη του πηγαδιού ανέβαινε πάνω από αυτό.
Το ύψος της είναι χαμηλό, περίπου 1,20 m και το πλάτος στενό, γύρω στα 40 εκατοστά. Υπάρχει κονίαμα, η οροφή είναι σκεπασμένη με πέτρινες πλάκες, και εντύπωση προκαλεί το σχήμα της διατομής, που στο πάνω μέρος γίνεται στενότερη.
Στο τέλος της έχει συμβεί κατάπτωση ή απλά φράξιμο της εισόδου από το εξωτερικό. Κατευθύνεται από το εσωτερικό τοίχωμα του πηγαδιού (ξεκινώντας ψηλότερα από τον πυθμένα) προς την πλευρά χαμηλότερου υψομέτρου του εδάφους, οπότε μοιάζει να έβγαινε στην επιφάνεια.
 | ||||||
| Από το εσωτερικό της στοάς προς το πηγάδι |
Κατά τη συγκεκριμένη επίσκεψη, το βάθος του νερού μπορεί να ήταν και 2 μέτρα, και η στάθμη ήταν χαμηλότερα από το δάπεδο της σήραγγας.
 |
| Άνοδος... |
Η στοά του υδραγωγείου της Χαλιδώνος ή Χαλιδούς
Πέραν από τα μεμονωμένα πηγάδια τώρα, ένα από τα υδραγωγεία του Κορωπίου βρίσκεται -όπως αναφέραμε και στην αρχή- στην περιοχή της Χαλιδούς, κοντά στην Παιανία. Η πινακίδα δίπλα στην κρήνη αναγράφει "Αρχαίο Υδραγωγείο", ενώ η επιγραφή του 1933 πάνω στην κρήνη λέει ότι είναι "ιδιοκτησία του συνεταιρισμού διαχειρίσεως χορτονωμής Καρελλά (τοπωνύμιο)" με έδρα το Λιόπεσι (Παιανία), υπό την επικεφαλίδα "ΠΑΛΑΙΑ ΧΑΙΛΗΔΩΝ" και την ημερομηνία 10 Απριλίου 1933, με υπογραφή "ΓΘΧ". Η υπόγεια σκαμμένη σήραγγα που εντοπίσαμε σε μήκος 160 m, βρίσκεται σε βάθος μόλις 5-6 m από την επιφάνεια στο ανάντη τμήμα της, ενώ καταλήγει στο επιφανειακό κανάλι που τροφοδοτούσε τη κρήνη, που φαίνεται στις επόμενες φωτογραφίες.
 |
| Η κρήνη της Χαλιδούς |
 |
| Η παλιά μαρμάρινη επιγραφή |
 |
| Το επιφανειακό κανάλι που συνδέει την κρήνη με την υπόγεια στοά |
 |
| Το εσωτερικό του κτιστού πλακοσκεπούς καναλιού |
 |
| Με τον Μιχάλη Γιάτα της Εφ. Αν. Αττικής. Κατεβαίνει ο Αλέξανδρος Τσεκούρας |
 |
| Tριγωνική μάλλον σύγχρονη υποστήριξη οροφής |
 |
| Το κτιστό πηγάδι Φ.2 διαμέτρου 0,60 m, βάθους 5,70 m |
Στη συνέχεια, στο Φ.4, στον πυθμένα του οποίου η σήραγγα είναι σκαμμένη σε πιο στέρεο έδαφος, καταφέραμε να διανύσουμε αρκετά μέτρα και προς τα ανάντη και προς τα κατάντη, περνώντας κάτω και από άλλα πηγάδια και φτάνοντας εσωτερικά στο σημείο όπου το υδραγωγείο γίνεται σχεδόν επιφανειακό και ξανά κτιστό, με μικρότερες διαστάσεις διατομής.
 |
| Κατάβαση |
 |
| Πορεία προς τα ανάντη |
 |
| Σύγχρονες υποστυλώσεις με τούβλα |
 |
| Μετά από 18 m βρεθήκαμε κάτω από το επόμενο πηγάδι |
 |
| Η συνέχεια γκρεμισμένη και φραγμένη... |
 |
| Θεολόγος Τσαλίκογλου |
 |
| Παναγιώτης Δευτεραίος |
 |
| Αλέξανδρος Γλαράκης |
 |
| Επιστροφή στο Φ.4 και συνέχεια προς τα κατάντη |
 |
| Μετά από 28 m, κάτω από το επόμενο φρέαρ Φ.5 |
 |
| Συνέχεια της στοάς προς τα κατάντη... |
 |
| ...μέχρι που μετά από 20 m περίπου, ξεκινάει η χτιστή διατομή του καναλιού |
 |
| Στον πυθμένα της σήραγγας, παλαιός σωλήνας τοποθετημένος |
 |
| Μια εικόνα που θυμίζει ένα άλλο υδραγωγείο, αυτό των Γλυκών Νερών |
Επίλογος
Σε επόμενη ανάρτηση θα ακολουθήσει το Β΄ μέρος του αφιερώματος, στο οποίο θα παρουσιάσουμε ένα σπηλαιοβάραθρο που αναφέρεται ως πιθανό αρχαίο μεταλλείο, και το υπόγειο υδραγωγείο που ξεκινά από το πηγάδι του Τόχι.
Επιμέλεια κειμένου: Παναγιώτης Δευτεραίος
Δραστηριότητα: Αστική Σπηλαιολογία (urban speleology)
Συμμετείχαν: Αλέξανδρος Τσεκούρας, Αλέξανδρος Γλαράκης, Θεολόγος Τσαλίκογλου, Παναγιώτης Δευτεραίος
Πληροφορίες κειμένου:
Κερασία Ντούνη, Ελένη Παπαφλωράτου, Η φυσιογνωμία ενός τόπου λατρείας *
Σεραφείμ Κόλλιας, Παλαιά πηγάδια και δρόμοι περιοχής Κορωπίου
* από την πηγή αυτή λήφθηκαν αυτούσιες οι παράγραφοι που περιέχουν αρχαιολογικές πληροφορίες σχετικές με τα ιερά Ομβρίου Διός και Προοψίου Απόλλωνος.
Πηγή: ΑΣΤΙΚΗ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑ
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου