.JPG)
Αναρτήσεις
Η σημαντικότατη αυτή για το Αδριάνειο Υδραγωγείο εξερεύνηση, μας έδωσε τη χαρά να επισκεφτούμε μία από τις υπόγειες πηγές του στην Πάρνηθα, αλλά και να πιούμε επιτόπου από το γάργαρο νερό της. Η πηγή αυτή ενίσχυσε το υδραγωγείο κατά τη σύγχρονη εποχή, ενώ δεν υπάρχουν φανερά ίχνη που να μαρτυρούν ότι οι πηγές της περιοχής γενικότερα διοχέτευαν τα νερά τους από την αρχαιότητα στο Αδριάνειο, χωρίς αυτό βέβαια να αποκλείεται.
Η πρώτη εξερεύνηση πραγματοποιήθηκε κατά διάρκεια μικρής εξόρμησης που κάναμε στην περιοχή, παρέα με τον κ. Στάθη Χιώτη (τ. διευθυντή του ΙΓΜΕ), και τις αρχαιολόγους της Β΄ ΕΠΚΑ, Γιάννα Γκουρτζιούμη, Μαρία Στεφανοπούλου και Τόνια Γιαλελλή.
Μεγάλο τμήμα του υδραγωγείου της Κιθάρας βρίσκεται εντός του κτήματος των βασιλικών ανακτόρων Δεκελείας. Είναι ασφαλώς το νεότερο υδραγωγείο εκ των κατασκευασθέντων από τον Δήμο Αθηναίων, μάλλον στην πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα, για την ενίσχυση των υδάτων των διοχετευόμενων προς την πόλη των Αθηνών από το Αδριάνειο υδραγωγείο. Αποτελεί στην ουσία τη δεύτερη προς την Πάρνηθα επέκταση του Αδριανείου, ως συνέχεια της επέκτασης δια του υδραγωγείου Βαρυμπόμπης προς την Αγ. Κυριακή (Δήμογλι-Άμπολη) όπου και συνδέονται. Αποτελείται από σωληνώσεις με συνολικό μήκος περίπου 2850 m και υψομετρική διαφορά που πλησιάζει τα 250 m υπολογίζοντας και τις πιο ανάντη πηγές.
Η αφετηρία του κυρίως υδραγωγείου βρίσκεται στην ανοικτή δεξαμενή που αποκαλείται Κιθάρα λόγω του χαρακτηριστικού σχήματός της. Η "Κιθάρα" κατασκευάστηκε ως τεχνητή λίμνη προς τα τέλη του 19ου αιώνα πλησίον πολλών πηγών με άφθονα ύδατα, δύο εκ των οποίων αρχικά τη γέμιζαν. Συμπεριλήφθηκε στα έργα δημιουργίας του πρότυπου κτήματος του Τατοΐου, που διαμορφώθηκε την εποχή εκείνη για λογαριασμό του Βασιλέως Γεωργίου Α΄.
Η ανοικτή δεξαμενή (τεχνητή λίμνη) με σχήμα Κιθάρας
Για τη συλλογή των υδάτων από τις δύο πηγές, κατασκευάστηκαν υδρομαστευτικές στοές και ισάριθμες κρήνες που έλαβαν τις ονομασίες των πριγκιπισσών, δηλαδή των δύο θυγατέρων του βασιλικού ζεύγους Γεωργίου και Όλγας: Αλεξάνδρα και Μαρία. Εμείς επισκεφτήκαμε και τα υπόγεια τμήματα των έργων αυτών, τα οποία θα παρουσιάσουμε παρακάτω.
Στο κυρίως τώρα υδραγωγείο, κατά μη ισομήκη διαστήματα, παρεμβάλλονται κιβωτιόσχημα επίγεια φρεάτια επίσκεψης του αγωγού, διαστάσεων 2x2 μέτρων και ύψους ενός μέτρου, που μπορεί να λειτουργούν και ως μικρές πιεζοθραυστικές δεξαμενές. Ένα τέτοιο φρεάτιο από τα περίπου 50 που υπήρχαν αρχικά στο σύνολο, φαίνεται στις δύο φωτογραφίες (εξωτερικά, εσωτερικά), με σημερινή επισκευή στο άνω μέρος του.
Σήμερα το υδραγωγείο δεν λειτουργεί, ενώ τα συλλεγόμενα ύδατα διοχετεύονται για την άρδευση των παρακείμενων κτημάτων.
Κατεστραμμένος αγωγός κατά μήκος του υδραγωγείου
Το βοηθητικό υδραγωγείο «της
πριγκίπισσας»
Το υδραγωγείο που επισκεφτήκαμε βρίσκεται αντίκρυ από την Κιθάρα και πρέπει να ήταν αφιερωμένο στην πριγκίπισσα Μαρία. Τόσα χρόνια μετά, εμείς της κάναμε την τιμή να το επισκεφτούμε και να δοκιμάσουμε το νερό της υπόγειας πηγής του, που μεταφέρεται από σήραγγα (διερχόμενη κάτω από δύο πηγάδια) στο εσωτερικό ενός οικίσκου, από όπου σήμερα
διοχετεύεται μέσω εντελώς σύγχρονων υδραυλικών εγκαταστάσεων προς άρδευση. Άλλοτε βέβαια, το νερό θα έφτανε μέχρι την ανοικτή δεξαμενή, τροφοδοτώντας το Αδριάνειο.
Ο οικίσκος όπου καταλήγει η υπόγεια στοά
Ο
οικίσκος απέχει περί τα 90 m από τη δεξαμενή της Κιθάρας, μέσα από παρακείμενο
φρεάτιο της οποίας, και άλλες ποσότητες νερού που συγκεντρώνονται εκεί,
διοχετεύονται επίσης στη γύρω περιοχή.
Το κενό σήμερα εσωτερικό της "Κιθάρας"
Εσωτερικό παραπλήσιου φρεατίου
Η υπόγεια απόσταση από τον
οικίσκο έως την πηγή είναι 85 μέτρα, σε μέγιστο βάθος 8 μέτρων από
την επιφάνεια. Η σήραγγα πλάτους 0.40-0.50 και ύψους 1.30-1.50, είναι
εξολοκλήρου σύγχρονη, χτιστή, είτε με πλακοσκεπή οροφή, είτε με τοξωτή, εκτός
ενός σημείου όπου έχουμε ευρύτερα φυσικά τοιχώματα και οροφή. Τα υλικά
κατασκευής είναι πέτρα, κεραμικά και τσιμέντο.
Η σειρά κίνησής μας εντός του
υδραγωγείου που παρουσιάζουμε στις παρακάτω φωτογραφίες είναι η εξής: Μετά από κατάβαση στο
δεύτερο φρέαρ (διαμέτρου 0.80, βάθους 6.60 m), κινηθήκαμε ανάντη προς την πηγή, όπου κατά τη διαδρομή συναντήσαμε
και ένα "σπηλαίωμα" ύψους 2-3 μέτρων, μήκους 6 μέτρων. Φτάνοντας στην
πηγή, μετά από διαδρομή μήκους 45 m., ξεδιψάσαμε "δοκιμάζοντας"
απευθείας το νερό που έβγαινε από τον βράχο!
Έπειτα επιστρέψαμε προς τα
πίσω, συνεχίζοντας από το φρέαρ κατάβασης προς τα κατάντη, όπου σε 17.5 μέτρα
περάσαμε κάτω από το πρώτο (κλειστό) πηγάδι, και σε άλλα 23 μέτρα
φτάσαμε στο εσωτερικό του οικίσκου, με πορεία καθοδική, σε δάπεδο με μικρά
άλματα για την πραγματοποίηση της επιθυμητής συνολικής κλίσης.
Το νερό κινείται
σε όλη τη διαδρομή στο δάπεδο της σήραγγας και καταλήγει στο δάπεδο του
οικίσκου. Κατάντη του οικίσκου, του οποίου το δάπεδο είναι πλημμυρισμένο, δεν συνεχίζει η σήραγγα. Μέσα από τον οικίσκο, στο εσωτερικό του οποίου δεν φαίνεται αντλιοστάσιο, το νερό φεύγει με
σωληνώσεις. Τέλος,
επιστρέψαμε και βγήκαμε από το ίδιο φρεάτιο.
Η υπόγεια διαδρομή και η πηγή της Κιθάρας
Το πρώτο (κλειστό) φρεάτιο)
Το δεύτερο φρεάτιο εσωτερικά (κατεβαίνοντας)
Η σήραγγα διέρχεται ακριβώς από κάτω
Πορεία προς τα ανάντη (ευθύγραμμη για 25 m)
Η σήραγγα με τοξωτή οροφή στο σημείο αυτό
τα 5 τελευταία μέτρα χωρίς κάλυψη της οροφής
Το σπηλαίωμα
Χαρακτηριστική στροφή σχήματος "S"
5 μέτρα μεταξύ των τμημάτων με χτισμένα τοιχώματα
Συνέχεια της σήραγγας (εδώ η οροφή καλύπτεται από πλάκες)
Φτάνοντας στην πηγή, 15 m μετά το σπηλαίωμα!
Η δροσιά του πηγαίου νερού είχε γίνει αισθητή ήδη από το στόμιο του πηγαδιού
Επιστροφή προς τα πίσω
Παναγιώτης Δευτεραίος
Και πάλι στο σπηλαίωμα
Χαρακτηριστική είσοδος στο τοξωτό τούνελ
Κάτω από το φρέαρ από το οποίο κατεβήκαμε
Συνεχίζοντας προς τα κατάντη
Η σήραγγα εδώ χαμηλώνει
Οι πλάκες της οροφής σε κάποιο σημείο έχουν αστοχήσει
Φτάνοντας σε 17,5 m στο κλειστό πηγάδι, η σήραγγα χαμηλώνει κι άλλο
Μεταλλικό πλαίσιο κόφτη εκτροπής σε εντοιχισμένο στο αριστερό τοίχωμα αγωγό
Το κλειστό πηγάδι που είδαμε παραπάνω, τώρα από μέσα
Αράχνες meta bourneti (cave spider)...
...σε περίοδο αναπαραγωγής (φωτο: Α. Γλαράκης)
Συνεχίζοντας υπογείως
Η σήραγγα συνεχώς κατεβαίνει με μικρά άλματα
Φτάνουμε στον οικίσκο, διανύοντας 22,5 m από το προηγούμενο πηγάδι
40m από το πηγάδι εισόδου και 85 m μακριά από την πηγή
Η πόρτα, που πρώτη φορά είχαμε δει από την εξωτερική πλευρά
Το νερό διοχετεύεται προς άρδευση, μέσω σωληνώσεων
Η κατάληξη της σήραγγας μέσα στο πέτρινο σπιτάκι
Επιστροφή προς τα πίσω
Ένα από τα άλματα στο δάπεδο της σήραγγας
Ξανά κάτω από το πρώτο πηγάδι
Ένα ακόμη άλμα για τη διατήρηση της κατάλληλης κλίσης
Αλέξανδρος Γλαράκης, Αλέξανδρος Τσεκούρας
Άνοδος κι έξοδος
Η μεταλλική πόρτα του οικίσκου, εξωτερικά
Πραγματοποιήθηκε και δεύτερη επίσκεψη με σκοπό την εκτίμηση των εργασιών επισκευής του ανοικτού φρέατος από την ΕΥΔΑΠ, κατά την οποία λήφθηκαν μετρήσεις μήκους και διατομών της στοάς και των φρεάτων, όπως και δείγμα νερού από την υπόγεια πηγή για χημική ανάλυση.
Υδρογεωλογικές σημειώσεις από τον Στάθη Χιώτη
Τα 2 φρέατα του παραπάνω υδραγωγείου διατάσσονται κατά μήκος της επαφής ασβεστολίθων και νεογενών
μαργαϊκών ιζημάτων. Το πέτρωμα ταμιευτήρας είναι βέβαια οι ασβεστόλιθοι, και η
υδροφορία εγκλωβίζεται από τους υποκείμενους σχιστολίθους και πλευρικά από τα
νεογενή ιζήματα, όπως φαίνεται από την παρακάτω σχηματική γεωλογική τομή.
Η μπλε
διακεκομμένη γραμμή συμβολίζει τα όρια της υδροφορίας. Πριν κατασκευαστούν τα πηγάδια η
ανώτερη στάθμη του νερού ήταν υψηλά και η υπερχείλιση τροφοδοτούσε τις πηγές
της περιοχής. Με την άντληση από τα πηγάδια, η ανώτερη στάθμη του νερού πέφτει
και οι πηγές ξηραίνονται, αλλά η άντληση συνεχίζει να δίνει νερό από
χαμηλότερους ορίζοντες.
Ένα μεμονωμένο φρέαρ στην ίδια περιοχή
Στην ευρύτερη περιοχή
εντοπίζεται και ένα μεμονωμένο φρεάτιο, το οποίο είναι μάλλον λιγότερο επιτυχής προσπάθεια εντοπισμού νερού, και είναι ίδιας κατασκευής με τα άλλα δύο. Το
μικρό άνοιγμα του πυθμένα (0.40x1.40) οδηγεί σε έναν χώρο με μέγιστες κάθετες μεταξύ τους
διαστάσεις 5.20 x 7.50 όπου υπάρχουν: ο διάδρομος πρόσβασης (2-3 m), η αίθουσα,
μια πηγή που δεν έτρεχε νερό κατά την επίσκεψή μας, και μια μικρή σκαμμένη σήραγγα (3-4 m). Οι
υδρογεωλογικές συνθήκες στο σημείο αυτό είναι λιγότερο ευνοϊκές γιατί δεν
υπάρχουν τα νεογενή που θα δημιουργούσαν ένα φραγμό και εμπλουτισμό της
υδροφορίας.
Κάθοδος στο πηγάδι, βάθους 6 m
Ο διάδρομος εισόδου προς την αίθουσα
Η διευθετημένη πηγή, χωρίς νερό κατά την επίσκεψή μας
Η σήραγγα, στη δεξιά πλευρά της αίθουσας
Ο διάδρομος, από την αίθουσα προς τον πυθμένα του πηγαδιού
Κείμενο, φωτογραφίες: Παναγιώτης Δευτεραίος
Δραστηριότητα: αστική σπηλαιολογία (urban speleology)
Πληροφορίες κειμένου:
1. Αναστάσιος Παππάς, Η ύδρευσις των αρχαίων Αθηνών, Αθήνα 1999
2. Στάθης Χιώτης, Δρ. Μεταλλειολόγος Μηχανικός, τ. Διευθυντής & Σύμβουλος Ι.Γ.Μ.Ε.
3. Κώστας Σταματόπουλος, Τατόι: Περιήγηση στον χώρο και τον χρόνο, Αθήνα 2011
Πηγή: ΑΣΤΙΚΗ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑ
1 σχόλια:
Εντυπωσιακό άρθρο, εξαιρετικός λόγος. Καλή και άφθονη συνέχεια
Δημοσίευση σχολίου