Οι
"παράλληλες" κατακόμβες
της Παναγίας Κατακεκρυμμένης στο Άργος
και της Παναγίας Φανερωμένης στην Αίγινα,
έχουν να διηγηθούν στον επισκέπτη της
ελληνικής υπαίθρου δύο παρόμοιες
υπόγειες ιστορίες, που ξεκίνησαν -κατά
την παράδοση- από την "εύρεση" μιας
εικόνας στην είσοδο μιας σπηλιάς. Επίσης,
και στις δύο τοποθεσίες οι εικόνες
βρέθηκαν σε θέσεις όπου εντοπίζονται
κατάλοιπα αρχαίων κτισμάτων, κάποια
από τα οποία διατηρούνται εντός των
υπογείων στοών (Άργος) και κάποια στην
ύπαιθρο (Αίγινα)...
Με τον όρο κατακόμβες συνήθως αποκαλούνται οι υπόσκαφες κατασκευές των Χριστιανών των πρώτων αιώνων, οι οποίοι αναγκάζονταν
να πελεκούν τους βράχους κάτω από την
επιφάνεια της γης, να ανοίγουν υπογείους
διαδρόμους και κρυψώνες, και να χτίζουν
στο εσωτερικό τους ναούς, κοιμητήρια,
τάφους και κρύπτες. Οι πρωτοχριστιανικές
κατακόμβες
με τους σκοτεινούς και αδιέξοδους
διαδρόμους και θαλάμους, ήταν δαιδαλώδεις
και αποτελούσαν σωστό λαβύρινθο. Στις τρύπες
που ήταν ανοιγμένες στους τοίχους των
διαδρόμων τοποθετούσαν
τα λείψανα εκείνων που μαρτυρούσαν.
Αξίζει να προσθέσουμε ότι οι κατακόμβες
που χρειάστηκε να ανοίξουν οι Χριστιανοί
κατά τους πρώτους αιώνες των διωγμών
τους ήταν τόσες πολλές, ώστε σε ένα μόνο
ελληνικό νησί των Κυκλάδων, στη Μήλο
και κοντά στο χωριό Τρυπητή, είχαν
κατασκευαστεί από τον 2ο
μέχρι τον 5ο
μ.Χ. αιώνα, γύρω στις 1500 (!) κατακόμβες,
κάτω από το δάπεδο των οποίων έθαβαν
τους νεκρούς κατά χιλιάδες… Διαβάστε
εδώ
το εκτενές άρθρο μας για τις κατακόμβες
της Μήλου.
Στην παρούσα ανάρτηση
θα ασχοληθούμε με δύο περιπτώσεις
εκκλησιαστικών υπογείων που αν και
καλούνται “κατακόμβες”, αποτελούν
κάτι το εντελώς διαφορετικό...
Παναγία Κατακεκρυμμένη στο Άργος
Η
Παναγία η Κατακεκρυμμένη
βρίσκεται στο Άργος, επάνω στον βράχο
της Λάρισας, στη θέση αρχαίου ιερού της
Ακραίας Ήρας.
Ονομάστηκε “Κατακεκρυμμένη” από την
παλιά εικόνα που βρέθηκε κρυμμένη στη
σπηλιά που προϋπήρχε στον βράχο, κατά
μια παράδοση από ισχυρές λάμψεις μέσα
στη νύχτα, ή κατά μια άλλη όταν εμφανίστηκε
σε όνειρο. Όπως συνήθως γινόταν, στο
σημείο εκείνο αποφάσισαν να κτίσουν το
πρώτο εκκλησάκι (10ος
αι.).
Αργότερα αντικαταστάθηκε από μεγαλύτερη
εκκλησία, που λειτούργησε ως μοναστήρι,
περίπου από το 1715 μέχρι το 1833, όταν
αποφασίστηκε η διάλυση των Μονών που
είχαν λιγότερους από έξι μοναχούς.
Η
Μονή συνδέθηκε με διάφορα γεγονότα της
προεπαναστατικής και επαναστατικής
περιόδου. Εκεί λειτούργησε
το πρώτο σχολείο του Άργους (1798) από όπου
πέρασε ως μαθητής
ο Παλαιών
Πατρών Γερμανός.
Κατά τα χρόνια της τουρκοκρατίας
χρησιμοποιήθηκε και ως καταφύγιο, ενώ
ως σχολείο, και μετά την απελευθέρωση.
Εν
έτει
1906, Μεγάλο Σάββατο προς Κυριακή του
Πάσχα, 4 Απριλίου, καταστράφηκε από
πυρκαγιά, που προήλθε πιθανότατα από
πυροτέχνημα.
Διασχίζοντας
τον ναό και προχωρώντας προς το προαύλιο,
στα αριστερά υπάρχει δίοδος που οδηγεί
σε υπόγειους χώρους μέσω κλίμακας, στο
πλατύσκαλο της οποίας διατηρείται μια
αρχαία επιγραφή. Η σκάλα στρίβει δεξιά
και καταλήγει στον κεντρικό διάδρομο,
από τον οποίο οδηγούμαστε στους διάφορους
χώρους. Αρχικά υπάρχει ένα δωμάτιο πίσω
από τα τοιχώματα του οποίου βρίσκεται
η παλιά δεξαμενή νερού και κοντά αλλά σε άλλο χώρο, το “μουσείο”
αναπαράστασης του κρυφού σχολειού της
τουρκοκρατίας. Στη συνέχεια της κύριας
στοάς συναντάμε το σημείο “ευρέσεως”
της εικόνας, και καταλήγουμε σε ένα
δωμάτιο οστεοφυλάκιο με οστά και κρανία
μοναχών που βρέθηκαν το 1998 εντοιχισμένα
στον κυρίως ναό. Πριν το τέλος του
διαδρόμου, στα δεξιά μπαίνουμε στο
υπόγειο παρεκκλήσι του Αγίου Θεοδοσίου.
Αυτό μεταφέρθηκε από τον κυρίως (επάνω)
ναό κατά τη δεκαετία του 1970, όταν κατά
την επισκευή του παλαιού ξύλινου
πατώματος ανακαλύφθηκαν άγνωστα υπόγεια
κελιά με πρόσβαση μόνο από καταπακτή,
στον χώρο όπου σήμερα βρίσκεται το
εκκλησάκι.
Επίσης,
εδώ ιδρύθηκε το 1822 το πρώτο
ελληνικό νομισματοκοπείο,
το οποίο όμως δεν πρόλαβε να λειτουργήσει,
ενώ κατά την ίδια εποχή η Μονή αποτελούσε
τιμητικό νεκροταφείο επιφανών Αργείων,
τα οστά των οποίων διατηρούνται στο
σημερινό οστεοφυλάκιο. Τα σημαντικότερα
από τα σωζόμενα ιερά κειμήλια είναι ένα
Ευαγγέλιο έκδοσης Βενετίας (1776) και δύο
εικόνες της ίδιας περίπου εποχής.
Η
Παναγία Κατακεκρυμμένη ονομάζεται και
Πορτοκαλούσα, επειδή παλιότερα οι
Αργείοι έριχναν πορτοκάλια
προς
τα νιόπαντρα ζευγάρια κατά την ημέρα
των Εισοδίων της Θεοτόκου που εορτάζει.
 |
| Στα δεξιά, η είσοδος προς τα υπόγεια |
 |
| Στο πλατύσκαλο υπάρχουν παλαιά αρχιτεκτονικά μέλη |
 |
| Η αρχαία επιγραφή |
 |
| Κρυφό σχολειό |
 |
| Η θυρίδα της εντοιχισμένης δεξαμενής |
 |
| ...και το εσωτερικό της |
 |
| Κεντρικός υπόγειος διάδρομος |
 |
| Δεξιά, η είσοδος για το παρεκκλήσι του Αγ. Θεοδοσίου |
 |
| Η Παναγία Κατακεκρυμμένη στο σημείο της ευρέσεως |
 |
| Ο διάδρομος συνεχίζει, αλλά προς το παρόν επισκεπτόμαστε το εκκλησάκι |
 |
| Άγιος Θεοδόσιος |
 |
| Πινακίδα οικοδομικών εργασιών από τον Φεβρουάριο του 1877 |
 |
| Το τέλος του κεντρικού διαδρόμου προς το οστεοφυλάκιο |
 |
| Έκθεση σκευών και αντικειμένων του μοναστηριακού βίου |
 |
| Το δωμάτιο οστεοφυλάκιο (και αποθήκη) |
 |
| Θραύσματα επιτύμβιας πλάκας (178..-185..) |
 |
| Οστά και κρανία μοναχών που βρέθηκαν εντοιχισμένα στον κυρίως ναό |
 |
| Επιστροφή |
Παναγία Φανερωμένη στην Αίγινα
Οι
κατακόμβες της Παναγίας της Φανερωμένης
βρίσκονται στην Αίγινα, σε μια τοποθεσία
περιστοιχισμένη από θρύλους, δοξασίες
και αρχαία κατάλοιπα, λίγο έξω από την
πόλη. Ο χώρος ανοίγει μόνο Κυριακή, και
ανήκει στη Μονή Χρυσολεόντισσας (μετόχι).
Ο
μεγάλος ναός που φαίνεται από τον δρόμο
χτίστηκε τον 19ο
αιώνα, ακριβώς πάνω από την κατακόμβη,
αλλά δε στεγάστηκε και δε λειτούργησε
ποτέ, από φόβο μήπως υποχωρήσει το
δάπεδο, καθώς όλη η επιφάνεια από κάτω
είναι κούφια! Η
εκκλησία της Παναγιάς λοιπόν
είναι υπόγεια, μυστική, και κρύβει τη
δική της ιστορία. Βρίσκεται
κάτω από τη μεγάλη ημιτελή εκκλησία και
είναι διπλή,
θυμίζοντας λαξευτό τάφο: δύο θάλαμοι
ενωμένοι με ένα διάδρομο.
Κατεβαίνοντας
από την κύρια είσοδο, ο μικρότερος πρώτος
αποτελεί ναό
της Αιγινήτισσας Αγίας Αθανασίας, και
ο άλλος που βρίσκεται πιο μέσα όπου
καταλήγει η υπόγεια στοά, της Παναγίας.
Πίσω από το ιερό βρίσκεται η σπηλιά της
“εύρεσης”, στην οποία οδηγούμαστε
διασχίζοντας έναν μικρό διάδρομο. Εκεί
υπάρχει η εικόνα που αναπαριστά τη
Θεοτόκο ως «δεομένη» (όχι
βρεφοκρατούσα) και
χρονολογείται στον 17ο
αιώνα. Η πλάκα μέσα στη σπηλιά, σχήματος
ρόμβου με τη χρονολογία 1930, δεν αναφέρεται
στην εύρεση, αλλά προέρχεται από κάποιο
τάφο.
Παλιότερα,
εκεί ήταν ο αμπελώνας της Χρυσολεόντισσας
και ένα αλώνι. Κατά την παράδοση, οι
μοναχοί του μοναστηριού που εργάζονταν
εκεί, έβλεπαν
στον ύπνο τους μια μαυροντυμένη γυναίκα
να τους λέει: «είμαι η βασίλισσα του
ουρανού, η Παναγία και είμαι θαμμένη
εκεί από κάτω, γιατί δεν έρχεστε να με
βρείτε;»
Αυτοί
δεν έδιναν σημασία θεωρώντας ότι ήταν
όνειρο ή φαντασία, αλλά όμως επαναλαμβανόταν.
Κάποια
μέρα του 1830,
ενώ αλώνιζαν, το άλογο παραπάτησε και
έπεσε σε μια τρύπα… Οι μοναχοί έκπληκτοι,
διευρύνοντας το άνοιγμα, οδηγήθηκαν σε
μια σπηλιά κάτω από τη γη και σκάβοντας
περισσότερο, βγήκαν στο σημείο που
ονομάστηκε “εύρεση”,
αντικρίζοντας την εικόνα της Παναγίας,
που ονομάστηκε “Φανερωμένη”.
Σκάβοντας
κι άλλο, ανακάλυψαν τον “λαβύρινθο”
της κατακόμβης που αρχικά θύμιζε τις
προχριστιανικές κατακόμβες της Ρώμης
και της Μήλου. Με διαδρόμους και φωταγωγούς
που χρησιμοποιούνταν κατά το μεσαίωνα
για προφύλαξη από τους πειρατές,
αξιοποιήθηκε και τον καιρό του πολέμου
ως καταφύγιο.
 |
| Οι κατακόμβες βρίσκονται ακριβώς κάτω από την ημιτελή εκκλησία |
 |
| Φωταγωγός και ταυτόχρονα θυρίδα εξαερισμού του υπογείου |
 |
| Ενδιάμεση πρόσβαση (;) για τον κεντρικό υπόγειο διάδρομο ή απλά φωταγωγός |
 |
| Το εσωτερικό της ευρύχωρης εκκλησίας δεν λειτούργησε ποτέ |
 |
| Η είσοδος προς τα υπόγεια βρίσκεται στα νεότερα κτίσματα αριστερά στο βάθος |
 |
| Χαρακτικά και επιγραφές |
 |
| Αρχαία (;) κατάλοιπα διάσπαρτα στον υπαίθριο χώρο |
 |
| Επιτύμβια πλάκα του βρέφους Δ. Μελισσουργού (1881) |
 |
| Πλησίον της κύριας εισόδου. Προς κλειστό υπόγειο μοναστηριακό κελλί; |
 |
| Εκτός από το κλιματιστικό υπάρχει και θερμοσίφωνας! |
 |
| Η κεντρική είσοδος προς τους υπόγειους χώρους |
 |
| Μπάινοντας, επισκεπτόμαστε πρώτα το εκκλησάκι της Αγ. Αθανασίας |
 |
| Ο κεντρικός υπόγειος διάδρομος προς την άλλη εκκλησία και προς τη "σπηλιά" |
 |
| Κοιτάζοντας πίσω ψηλά, ξαφνικά βλέπω τον φωταγωγό της ανοικτής εκκλησίας! |
 |
| Καταλήγουμε στον ναό της Φανερωμένης (η Παναγία βρίσκεται αριστερά) Αριστερά του ιερού, η δίοδος προς τον σπηλαιώδη χώρο της ευρέσεως. |
 |
| Στο εσωτερικό του σπηλαίου της ευρέσεως |
 |
| Ακριβώς από πάνω και ψηλά βρίσκεται ο φωταγωγός! |
 |
| Επιτύμβια μαρμάρινη πλάκα σε σχήμα ρόμβου (1930) |
Κείμενο, φωτογραφίες: Παναγιώτης Δευτεραίος
Δραστηριότητα: αστική σπηλαιολογία (urban speleology)
Συμμετείχαν: Γεωργία Μπουρμπούλη, Παναγιώτης Δευτεραίος
Πληροφορίες κειμένου:
2. Μυστικά
Περάσματα στην Αττική, Περιοδικό Mystery,
τεύχος
94, Οκτ. 2013
Πληροφορίες
λήφθηκαν επίσης και από τα αντίστοιχα
βιβλία που πωλούνται εντός των ιερών
ναών
.JPG)
Αναρτήσεις
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου